Donżon to najstarsza zachowana budowla wzgórza zamkowego. Została wzniesiona na jego  południowym zboczu prawdopodobnie w 2. połowie XIII wieku jako wieża obronno-mieszkalna. Stanowiła część drewnianego grodu kasztelańskiego i ówcześnie był jedyną budowlą murowaną. Wieża utwierdziła lokalizację średniowiecznego założenia, ponieważ wzmacniała i zabezpieczała dostęp do siedziby kasztelana. Pełniła przede wszystkim funkcje militarne, ale służyła również jako schronienie w razie niebezpieczeństwa.

Wieża w dolnej części została wzniesiona z kamienia, w górnej zaś z cegieł. Posiada trzy kondygnacje naziemne i jedną podziemną, wszystkie o sklepieniach kopulastych. Wewnątrz biegnie spiralna klatka schodowa, grubość murów dochodzi zaś do 3,5 metra. O romańskim charakterze budowli świadczą m.in. wendyjski układ cegieł, kształt otworów okiennych oraz charakterystyczne dla XII i XIII wieku maski, a także graffiti. Na uwagę zasługuje także zachowane okno biforyjne na trzeciej kondygnacji.

Od XIV wieku wieża pełniła funkcję więzienia, w którym przetrzymywano zarówno szlachtę, która zwlekała z zapłatą długów, jak i przestępców, których dni były policzone. W czasie badań architektonicznych na pięciu cegłach na pierwszym piętrze odkryto wyryte napisy. Pozostawili je więźniowie przetrzymywani tutaj w początku XVII wieku. Istnienie więzienia w lubelskim donżonie potwierdza zapis z inwentarza zamku lubelskiego z 1564 roku, jak też informacja z Diariusza Lubelskiego Sejmu Unii: 1569 rok.

W XIX wieku, podczas budowy gmachu przeznaczonego na więzienie, wieża znalazła się w obrębie jego murów. Z tego okresu pochodzi wieńczący ją neogotycki krenelaż.

W czasie okupacji hitlerowskiej, w latach 1939–1944, mieścił się tu jeden z najcięższych oddziałów więzienia, określany jako Baszta I, II, III. W latach 1944–1954 funkcjonowało tu więzienie komunistyczne. Obecnie we wnętrzu wieży mieści się wystawa poświęcona więzieniu na zamku lubelskim od średniowiecza po rok 1954.

W roku 2012 oddano do użytku zwiedzających  taras widokowy na szczycie wieży, z którego można podziwiać panoramę Lublina.