Obchody Roku Witkiewiczów – 13 września 2015 r. w Nałęczowie 13.09.2015

W roku 2015 przypadają 100. rocznica śmierci Stanisława Witkiewicza (1851–1915) oraz 130. rocznica urodzin Stanisława Ignacego Witkiewicza (1885–1939). Obchody Roku Witkiewiczów stały się okazją do poznania sławnego rodu herbu Nieczuja, którego przedstawiciele znacząco zapisali się w dziejach kultury polskiej – w dziedzinie literatury, malarstwie i architekturze.

Obchody Roku Witkiewiczów stały się okazją do poznania sławnego rodu herbu Nieczuja, którego przedstawiciele – Stanisław Witkiewicz, Stanisław Ignacy Witkiewicz, Jan Witkiewicz-Koszczyc – znacząco zapisali się W dziejach kultury polskiej – literatury, malarstwa i architektury. Styl zakopiański, kreowany przez Stanisława Witkiewicza jako styl ponadregionalny, został rozpowszechniony poza Podhalem dzięki Stefanowi Żeromskiemu, który w 1905 r. zbudował w Nałęczowie góralską chatę-pracownię według projektu Jana Witkiewicza-Koszczyca.

Program:
Godz. 11.00 – Msza Święta w kaplicy pw. św. Karola Boromeusza
Godz. 12.00 – Przejście do Chaty Stefana Żeromskiego Piknik przy muzyce góralskiej
Godz. 14.00 – Otwarcie wystawy Rok Witkiewiczów W Nałęczowie Galeria “Pod Lipami” przy Urzędzie Miasta w Nałęczowie
Godz.15.00 – Hanka Rybka z zespołem – koncert kapeli z Zakopanego Nałęczowski Ośrodek Kultury
Godz. 16.00 – Seans filmowy Pewnego razu – film Jan Witkiewicz- Koszczyc z “Albumu Lubelskiego” Marka Wyszkowskiego, Kino “Cisy” przy Nałeczowskim Ośrodku Kultury

Pobierz zaproszenie [PDF 582 KB]

ROK WITKIEWICZÓW
110. ROCZNICA WYBUDOWANIA CHATY STEFANA ŻEROMSKIEGO W NAŁĘCZOWIE

W roku 2015 przypadają 100. rocznica śmierci Stanisława Witkiewicza (1851–1915) oraz 130. rocznica urodzin Stanisława Ignacego Witkiewicza (1885–1939). Obchody Roku Witkiewiczów stały się okazją do poznania sławnego rodu herbu Nieczuja, którego przedstawiciele znacząco zapisali się w dziejach kultury polskiej – w dziedzinie literatury, malarstwie i architekturze.

Styl zakopiański, wykreowany przez Stanisława Witkiewicza jako styl ponadregionalny, został rozpowszechniony poza Podhalem dzięki Stefanowi Żeromskiemu, który w 1905 r. zbudował w Nałęczowie góralską chatę-pracownię. Z tego powodu uroczystości Roku Witkiewiczów połączone zostały z jubileuszem 110. rocznicy wybudowania Chaty Stefana Żeromskiego zaprojektowanej przez Jana Witkiewicza-Koszczyca.

Uroczystości jubileuszowe zorganizowane przez Muzeum Stefana Żeromskiego w Nałęczowie, przy współudziale Urzędu Miasta w Nałęczowie i burmistrza p. Andrzeja Ćwieka oraz Wydziału Kultury i Popularyzacji Zakopanego Urzędu Miasta w Zakopanem i p. Joanny Staszak oraz wydatnej pomocy p. Mariusza Szmita, dyrektora d/s Marketingu w Zakładzie Leczniczym “Uzdrowisko Nałęczów” S.A. odbyły się 13 września 2015 r. Zainaugurowała je Msza Święta w góralskiej kaplicy na Armatniej Górze, odprawiona przez ks. Emila Nazarowicza z udziałem pocztu sztandarowego Zespołu Szkół Zawodowych im. Jana Koszczyca-Witkiewicza w Kazimierzu Dolnym oraz gości z Zakopanego – Hanki Rybki z zespołem. Kapela koncertowała również na pikniku przy Chacie Stefana Żeromskiego, gdzie oklaskiwali ją licznie przybyli mieszkańcy Nałęczowa, kuracjusze, członkowie Ogniska Podhalan w Lublinie i Stowarzyszenia Przyjaciół Twórczości Jana Kasprowicza, klubu “Jesienni Entuzjaści” i in. Uczestników imprezy częstowano wyśmienitą kwaśnicą, specjalnie przyrządzoną dla gości pikniku przez Zakład Leczniczy “Uzdrowisko Nałęczów” S.A.
Jednym z punktów programu było otwarcie wystawy w Galerii Pod Lipami przy Urzędzie Miasta, poświęconej rodzinie Witkiewiczów. Scenariusz opracowała Maria Mironowicz-Panek, autorką aranżacji plastycznej jest Elżbieta Jachacz, fotografie wykonał Piotr Maciuk. Na wystawie, oprócz fotografii ze zbiorów własnych Muzeum Stefana Żeromskiego, wykorzystano zdjęcia ze zbiorów rodziny Witkiewiczów – Elżbiety Witkiewicz-Schiele, Jerzego i Andrzeja Szandomirskich oraz Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem i Muzeum Bolesława Prusa w Nałęczowie.

Głównym punktem uroczystości jubileuszowych był koncert Hanki Rybki i jej muzyków z Zakopanego – Andrzej Jarząbek, Andrzej Polak, Paweł TrebuniaTutka. Anna Chowaniec-Rybka to wokalistka znana w kręgach profesjonalistów i fanów muzyki folkowej. Urodzona i wychowana na Podhalu w rodzinie pielęgnującej tradycję, obrzędy i obyczaje ludowe, łączy muzykę ludową z jazzem. Zaprezentowała bogaty repertuar pieśni ziem górskich Europy. Występy muzyczne ubarwił góralskimi opowieściami Józef Pitoń – tancerz, śpiewak, gawędziarz, popularyzator folkloru góralskiego, laureat Nagrody Kolberga w 2004 roku.
Niespodzianką dla uczestników uroczystości był spektakl grupy teatralnej działającej w Liceum Plastycznym im. Józefa Chełmońskiego w Nałęczowie zatytułowany Witkacyzm, osnuty na faktach z biografii Witkacego. Opiekunem młodych artystów, a zarazem reżyserem inscenizacji jest polonistka, Sylwia Zasada.
Uroczystości rocznicowe zakończyła projekcja filmów o Witkiewiczach w kinie “Cisy”. Pierwszy, zatytułowany Pewnego razu opowiadał o ojcu i synu, drugi, z cyklu Album Lubelski, prezentował architekturę Jana Witkiewicza-Koszczyca.

Uroczystości Roku Witkiewiczów i rocznicy wybudowania Chaty Stefana Żeromskiego wpisały się w obchody Dni Dziedzictwa Europejskiego 2015.
Maria Mironowicz-Panek

Stanisław Witkiewicz, malarz, architekt, teoretyk sztuki, urodził się 21 maja 1851 r. w Szawlach na Żmudzi jako dziewiąte z jedenaściorga dzieci Ignacego Witkiewicza h. Nieczuja i Elwiry z Szemiothów. Kiedy wybuchło powstanie styczniowe Stanisław kończył trzecią klasę gimnazjum w Szawlach. Po aresztowaniu ojca za udział w przygotowaniach do powstania, zapadł wyrok konfiskaty majątku i zesłania na Sybir do Tomska. W Tomsku rodzina Witkiewiczów zaprzyjaźniła się z Konradem Chmielewskim (późniejszym dyrektorem Zakładu Leczniczego w Nałęczowie.
Po powrocie z Syberii Stanisław Witkiewicz rozpoczął studia na Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu (1869–1871) i kontynuował je w Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych w Monachium (1872–1875). Po powrocie do kraju pracował w Warszawie jako ilustrator i autor tekstów w piśmie literacko-artystycznym „Wędrowiec”. W 1884 r. nawiązał znajomość z Bolesławem Prusem.
W roku później, 19 marca 1885 r., w “Wędrowcu” ukazał się pierwszy odcinek pisanej w Nałęczowie powieści Bolesława Prusa Placówka, ilustrowany portretem pisarza autorstwa Stanisława Witkiewicza. W kolejnych numerach ukazywały się artykuły i ilustracje Stanisława Witkiewicza. Artysta był także nauczycielem rysunku. Udzielał lekcji Oktawii Radziwiłłowicz (późniejszej Żeromskiej) i jej bratu Rafałowi.
Stanisław Witkiewicz 5 stycznia 1884 r. w kościele św. Aleksandra w Warszawie poślubił Marię z Pietrzkiewiczów, urodzoną 21 stycznia 1853 r. w Tryszkach na Żmudzi. Maria kształciła się w Warszawskim Konserwatorium pod kierunkiem Rudolfa Strobla i Władysława Żeleńskiego.
Skutkiem pobytu na Syberii oraz niedostatku w czasie studiów była choroba płuc i artretyzm. Z tego powodu Stanisław Witkiewicz, dwukrotnie, w 1886 i 1888 r., przebywał na leczeniu w Nałęczowie. W tym czasie dyrektorem Zakładu Leczniczego był, poznany na Syberii, Konrad Chmielewski. Odnawiająca się choroba nie przeszkodziła Witkiewiczowi w intensywnej pracy, ale w 1890 r. była przyczyną przeprowadzki do Zakopanego na stałe. Tam zafascynowany sztuką ludową artysta stworzył teorię „stylu zakopiańskiego” jako stylu polskiego, ponadregionalnego. Projektował architekturę i wnętrza zakopiańskich willi m.in. Koliba, Dom pod Jedlami, kaplicę Najświętszego Serca Jezusowego na Jaszczurówce, gmach Muzeum Tatrzańskiego. Malował tatrzańskie krajobrazy i pisał.
Maria z Pietrzkiewiczów Witkiewiczowa uczyła muzyki w Szkole Pracy Domowej Kobiet w Kuźnicach, prowadzonej przez hr. Jadwigę Zamoyską. Udzielała lekcji muzyki, prowadziła pierwszy w Zakopanem chór. Opracowała Elementarz muzyczny, wydany w Krakowie w 1894 r.
Dom Witkiewiczów często odwiedzał przebywający w Zakopanem Stefan Żeromski. Stanisław Witkiewicz pomógł Żeromskiemu napisać gwarą góralską rozdział w powieści Popioły zatytułowany Włada.

Jeszcze w Warszawie, 24 lutego 1885 r., przyszedł na świat syn Stanisława i Marii, Stanisław Ignacy. Został ochrzczony w Zakopanem 27 stycznia 1891 r. Matką chrzestną była aktorka Helena Modrzejewska, a ojcem chrzestnym Jan Krzeptowski – Sabała, gawędziarz i pieśniarz góralski.
Edukacją syna zajął się ojciec, który, uważając, że szkoła niszczy indywidualność, organizował synowi domowe korepetycje, często prowadzone przez wybitnych artystów i profesorów uniwersyteckich. Młody Witkiewicz pisał dramaty, prace filozoficzne, interesował się malarstwem, fotografią i naukami ścisłymi. W 1903 r. eksternistycznie zdał maturę we Lwowie i rozpoczął studia w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Po studiach zamieszkał w Zakopanem. W willi „Witkiewiczówka” prowadził słynną pracownię portretową. Malował i pisał.
Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy) fascynował talentem i osobowością, jego portrety i przedstawienia teatralne stały się niezwykle modne. Mimo to uważano go za artystę niepoważnego, dziwaka i ekscentryka, do czego przyczyniał się jego szokujący tryb życia oraz forma dzieł, bardzo nowatorska i dla wielu zbyt awangardowa. Życiu Witkacego towarzyszyła atmosfera tajemnicy i skandalu, którą on sam prowokował.

Nasilająca się choroba płuc zmusiła Stanisława Witkiewicza do wyjazdu na kurację w łagodniejszym klimacie Lovrany nad Adriatykiem (obecnie Chorwacja). Autor Na przełęczy (1891), nazywanej Ewangelią Tatr, przebywał tam w latach 1904–1905 i od 1908 r. do śmierci. Zmarł 5 września 1915 r. Pogrzeb, w którym poza licznie zgromadzonymi góralami i przewodnikami tatrzańskimi, uczestniczyli między innymi Stefan Żeromski, Jan Kasprowicz, Leon Wyczółkowski, Ludwik Solski, Teodor Axentowicz, odbył się 17 września 1915 r. Stanisław Witkiewicz został pochowany na zakopiańskim cmentarzu na Pęksowym Brzyzku. Na tymże cmentarzu spoczęła także żona Maria, zmarła 3 grudnia 1931 r.

Po wybuchu II wojny światowej, po dotarciu informacji o ataku Związku Radzieckiego na Polskę, Stanisław Ignacy Witkiewicz popełnił samobójstwo. Stało się to 18 września 1939 r. we wsi Jeziory na Polesiu. W 1988 r. ekshumowano ciało i uroczyście sprowadzono do Zakopanego. Wkrótce okazało się jednak, że na Pęksowym Brzyzku pochowano nie Witkacego, a szczątki niezidentyfikowanej ukraińskiej kobiety.

Bratankiem Stanisława Witkiewicza i stryjecznym bratem Stanisława Ignacego Witkiewicza (Witkacego) był Jan Witkiewicz. Urodził się 23 lutego 1881 r. w Urdominie k. Suwałk (d. Litwa Kowieńska) jako pierwsze z dwojga dzieci Jana Witkiewicza h. Nieczuja raz Anny z Łopacińskich. Ojciec Jana Koszczyca był inżynierem lądowym, budowniczym kolei w Baku.

Jan Witkiewicz s. Jana studiował na Wydziale Inżynierii Budowlanej Warszawskiego Instytutu Politechnicznego w Warszawie (1899 r.), a następnie na Wydziale Architektury Szkoły Politechnicznej we Lwowie. Za namową Żeromskiego kontynuował naukę na Wydziale Architektury Königlich Bayerichen Technischen Hochschule w Monachium (1901-1904). Działał tam w Związku Młodzieży Narodowo-Demokratycznej, kolportował nielegalne wydawnictwa pod konspiracyjnym pseudonimem „Koszczyc”, który był panieńskim nazwiskiem jego prababki, Anieli z Szemiothów.

W 1905 r. Jan Witkiewicz-Koszczyc, na prośbę Żeromskiego, zaprojektował góralską Chatę-pracownię, funkcjonującą dziś jako Muzeum Stefana Żeromskiego. Jan Witkiewicz przylgnął do rodziny Żeromskich, był ich powiernikiem i pomocnikiem w sprawach prywatnych, a także wspierał pisarza w jego działalności społeczno-politycznej w Nałęczowie. Wkrótce zaręczył się z pasierbicą Stefana Żeromskiego, córką Henryka Rodkiewicza i Oktawii z Radziwiłłowiczów. Poślubił ją 28 lipca 1908 r. w kościele parafialnym pw. św. Stanisława w Pustelniku k. Sulejówka. Świadkami byli: brat Oktawii Żeromskiej – Rafał Radziwiłłowicz, Stefan Żeromski i jego syn Adam. Akt ślubny w księgach parafialnych sporządził Stefan Żeromski.

Architekt jest autorem wielu projektów w Nałęczowie – Ochronki dla dzieci, Szkoły w Wąwozach, Mauzoleum Adama Żeromskiego, willi Brzozy, Łaźni i Szkoły Rzemieślniczej w Kazimierzu Dolnym oraz wielu innych obiektów na terenie kraju, m.in. gmachów Wyższej Szkoły Handlowej w Warszawie.
W okresie międzywojennym Jan Witkiewicz zaprojektował ok. 40 obiektów i złożonych kompleksów architektonicznych, m. in. w Krasnobrodzie, Puławach, Adampolu koło Włodawy, Józefowie nad Wisłą, Rabsztynie. Prowadził prace konserwatorskie w Tumie, Lądzie n/Wartą. Budował dla hr. Rostworowskiego, hr. Adama Zamoyskiego, Bronisława Sopoćki, Marszałkowej Aleksandry Piłsudskiej (prewentorium dla dzieci „Olin” w Otwocku, dworek w Wólce Pietkowskiej, woj.białostockie), projektował zakłady przemysłowe (fabrykę „Eternit” w Lublinie), schroniska, szkoły, wille i pensjonaty, sanatoria, i kościoły.

Po II wojnie Jan Witkiewicz poświęcił się pracy w dziedzinie opieki nad zabytkami. W 1945 r. objął stanowisko konstruktora-projektanta w Państwowej Pracowni Konserwacji Zabytków Architektury przy Naczelnej Dyrekcji Muzeów i Ochrony Zabytków MKiS. Z tego tytułu działał w terenowej PPKZ w Kazimierzu Dolnym i brał udział w odbudowie miasta po zniszczeniach wojennych. W 1946 r. otrzymał godność Honorowego Obywatela miasta Kazimierza. W 1953 r. został powołany na członka tytularnego Polskiej Akademii Nauk. Odznaczony b ył m.in. – Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1929), honorową odznaką za ratowanie zabytków podczas I wojny światowej (1929), Krzyżem Niepodległości (1930), dwukrotnie Złotym Krzyżem Zasługi (1939 i 1947), Orderem Sztandaru Pracy I klasy (1956). Zmarł w swoim domu w Warszawie 26 października 1958 r. Pochowany jest na Cmentarzu Powązkowskim.

Maria Mironowicz-Panek