W związku z powstaniem w Lublinie w latach 60. XX w. Muzeum Wsi Lubelskiej i udostępnieniem ekspozycji z zakresu kultury materialnej, w 1984 r. Muzeum Lubelskie ograniczyło gromadzenie zbiorów etnograficznych do sztuki ludowej. Uzupełniało kolekcje z zakresu rzeźby, malarstwa, plastyki obrzędowej, artystycznego kowalstwa, itp. Od 1952 r. do chwili obecnej prowadzona jest systematyczna akcja gromadzenia eksponatów.

Mimo, że od lat 80. XX w. gromadzenie zabytków ogranicza się do eksponatów z zakresu sztuki ludowej, to w zbiorach znajdują się również obiekty z zakresu kultury materialnej. Są to m.in.: socha drewniana, brony laskowe, dłubane czółna, unikalne narzędzia rybackie. Zbiory z poszczególnych dziedzin kultury ludowej uzupełniane były poprzez organizowanie wystaw monograficznych, dotyczących określonych działów. W wyniku tych wystaw powstały prawie pełne kolekcje z następujących dziedzin: strojów, plastyki obrzędowej, tkactwa, garncarstwa, plecionkarstwa, rybołówstwa i sitarstwa.

Około 60% zbiorów pochodzi z XIX i początków XX w. Do najstarszych datowanych eksponatów, których metryka wywodzi się z XVII i XVIII w. należy kilka brokatowych gorsetów tarnogrodzkich, XVII-wieczna forma do robienia opłatków oraz laska sołtysia z 1780 r. Unikatowe także są liry dziadowskie. Z tego okresu w zbiorach znajduje się ok. 60 rzeźb: przedstawiających postać Chrystusa Frasobliwego, Chrystusa Ukrzyżowanego i innych świętych (Matki Boskiej, Chrystusa Króla, św. Jana Nepomucena, św. Jana, św. Jana Kantego, św. Józefa, św. Antoniego, św. Katarzyny). Gdy większość z nich jest nieznanego autorstwa, to jednak na szczególną uwagę zasługuje fakt, że kilka rzeźb to prace świątkarzy działających w XIX w. znanych z imienia i nazwiska. To: Mikołaj Gomiela z w pow. biłgorajskiego, Jan Kaproń z Krzemienia w pow. janowskim, Józef Kwiatkowski z okolic Łęcznej i Józef Zagórski z okolic Hrubieszowa. Wszystkie rzeźby wyróżniają się wysokim poziomem artystyczny i dużą oryginalnością. Prawdopodobnie eksponatów z przełomu XIX i XX w. jest znacznie więcej, ale z uwagi, że dokumentacja zbiorów w początkach istnienia muzeum była prowadzona dość dowolnie, trudno jest obecnie to ustalić.

Malarstwo polskie Zbiory malarstwa Muzeum Lubelskiego liczące łącznie ponad 1600 obiektów obejmują głównie malarstwo polskie od XVII do XX wieku i niewielką kolekcję  malarstwa europejskiego. Początek ich sięga okresu przedwojennego, z którego zachowało się niewiele, m. in. obrazy Aleksandra Kokulara, Apoloniusza Kędzierskiego, Kazimierza Alchimowicza, Louis de Silvestre’a. Po wojnie gromadzono ten zbiór niemal od podstaw dążąc do stworzenia możliwie pełnego przeglądu malarstwa polskiego od baroku po czasy najnowsze. Wiek XVII i XVIII reprezentują głównie portrety autor. Najstarszy z nich to portret królowej Bony w pięknej, oryginalnej ramie z herbem Sforza. Liczną grupę stanowią portrety sarmackie, wśród których znajdują się wizerunki osób związanych z historią Lublina, np. Adama Szaniawskiego kasztelana lubelskiego, Kajetana Hryniewieckiego ostatniego wojewody lubelskiego I Rzeczpospolitej; jest też wśród nich jeden portret trumienny. Przykładów dworskiego malarstwa reprezentacyjnego dostarczają: Portret króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w stroju koronacyjnym i Portret prymasa Michała Poniatowskiego z warsztatu M. Bacciarellego. Obrazy z wieku XIX – znacznie liczniejsze – dokumentują przemiany w malarstwie od klasycyzmu poprzez romantyzm do realizmu. I w tej grupie są prace znanych portrecistów, takich jak J. Pitschman, J. Reichan, J. Simmler, K. Kaniewski. Malarstwo pejzażowe reprezentują obrazy F. Lampiego, Ch. Brelsauera, A, Malinowskiego, J. Brandta. Do nurtu historycznego należą obrazy J. Suchodolskiego Mohort na kresach, W. Gersona  Królowa Jadwiga i Dymitr z Goraja, J. Matejki  Przyjęcie Żydów do Polski.  Stosunkowo nieliczne jest malarstwo rodzajowe m. in. Z. Ajdukiewicza, F. Kostrzewskiego, H. Lipinskiego. Malarstwo końca wieku XIX reprezentują dzieła m. in. J. Malczewskiego, J. Stanisławskiego, L. Wyczółkowskiego, K. Krzyżanowskiego, O. Boznańskiej, A. Kędzierskiego.Malarstwo XX wieku stanowi główną część zbiorów – ponad 70 % . Nie jest to zwarta kolekcja, obejmuje jednak szeroki wybór czołowych nazwisk twórców reprezentujących różne kierunki. Są wśród nich m. in.: T. Czyżewski, T. Niesiołowski, R. Malczewski, T. Makowski, E. Zak, H. Stażewski, W. Strzemiński,  R. Kramsztyk, J. Nowosielski, W. Hasior, T. Kantor, K. Mikulski, A. Wróblewski, Z. Waliszewski, E. Geppert, J. Lebenstein. Do tego okresu należy też programowo gromadzona kolekcja malarzy lubelskich obejmująca obrazy m. in.  Z. Kononowicza, J. Karmańskiego, W. Filipiaka, J. Ziemskiego, T. Dzieduszyckiego, W. Borowskiego, R. Lisa, J. Popka, T. Kawiaka. Od 1976 muzeum organizowało ogólnopolskie spotkania teoretyczno-twórcze „Metafora”, których pokłosiem jest zbiór obrazów takich malarzy jak: E. Rosenstein, H. Waniek, N. Lach-Lachowicz, A. Dłużniewski, A. Kołpanowicz. 

Malarstwo obce Zbiór malarstwa obcego liczy ok. 80 obrazów i nie stanowi zwartej kolekcji. Występują w nim obrazy holenderskie, flamandzkie i włoskie a także pojedyncze przykłady malarstwa francuskiego, niemieckiego, austriackiego. Najcenniejsze z nich to płótno H. Ter Brugghena Piłat umywający ręce powstałe ok. 1617 r. Obok niego warte odnotowania są: Walka psów z lisami A. Hondiusa, Martwa natura z dzbanem i świecą  H. Heemsckercka, Naigrawanie F. Franckena II, Koncert nieznanego malarza z kręgu Caravaggia, Pokłon Trzech Króli M.L.L. Willmanna i Pejzaż górski J. Ch. Brandta.

Zbiory Muzeum Bolesława Prusa w Nałęczowie

Muzeum gromadzi pamiątki i materiały dokumentujące życie i twórczość pisarza, ze szczególnym uwzględnieniem jego związków z Nałęczowem i rodzinną Ziemią Lubelską.

W swoich zbiorach Muzeum B. Prusa posiada przeważającą część zachowanej korespondencji Prusa m.in. do: żony – Oktawii Głowackiej z Trembińskich (77 listów z lat 1872-1911), Aliny Sacewiczowej (59 listów z lat 1898-1911), Antoniego Osuchowskiego (48 listów z lat 1898-1912) oraz autografy notatek twórczych, artykułów i konspektów, pierwodruki, egzemplarze korektowe dzieł oraz liczne ich przekłady na języki obce. Cennymi eksponatami są również fotografie pisarza, jego bliskich oraz zdjęcia wykonane przez Bolesława Prusa w 1904 r. w Nałęczowie, barwne ilustracje Edwarda Okunia do powieści „Faraon”, projekt okładki Stanisława Witkiewicza do pierwszych opowiadań oraz liczne nałęczowiana, ilustrujące związki Prusa z uzdrowiskiem – tradycje literackie i kulturalne miejscowości.

Zbiory Muzeum Stefana Żeromskiego w Nałęczowie

Autentyczne wyposażenie dawnej pracowni pisarza – meble: kanapa, krzesła i fotele, za parawanem łóżko. Biurko służyło Żeromskiemu jeszcze w Warszawie w okresie pisania “Popiołów”, w biblioteczce pozostały jego książki. W serwantce eksponowane są podręczniki, zeszyty i przybory szkolne, pamiątki z podróży i wiele rysunków Adama Żeromskiego.

W Muzeum eksponowane są podręczniki, zeszyty i przybory szkolne, pamiątki z podróży i wiele rysunków Adama Żeromskiego, obok jego narty i czekany. Na uwagę zasługuje kolekcja portretów pisarza autorstwa Stanisława Ignacego Witkiewicza, Eligiusza Niewiadomskiego, Tadeusza Pruszkowskiego, Michała Bojczuka z Ukrainy, Tymona Niesiołowskiego, Franciszka Siedleckiego oraz portrety Adama Żeromskiego autorstwa Leona Wyczółkowskiego, Kazimierza Młodzianowskiego i Michała Bojczuka. Płaskorzeźby portretowe Stefana Żeromskiego są dziełem Czesława Makowskiego, Stanisława Ostrowskiego. Muzeum posiada również rysunki i szkice Stanisława Witkiewicza, Witkacego, projekty i rysunki Jana Witkiewicza, Henryka Siemiradzkiego, Stanisława Noakowskiego, Jana Stanisławskiego, kompozycje pejzażowe Oktawii Żeromskiej, a nawet dwa obrazy autorstwa Stefana Żeromskiego “Widok z okna Chaty” oraz ilustracja do opowiadania “Rozdzióbią nas kruki, wrony”. W zbiorach znajdują się również dokumenty dotyczące działalności Towarzystwa Oświatowego “Światło”, budowy ochronki, kolekcja listów Stefana, Oktawii i Adama Żeromskich. Ekspozycję uzupełniają bibeloty, fotografie rodzinne z różnych okresów życia pisarza i jego rodziny.

Zbiory Oddziału Literackiego im. Józefa Czechowicza

 Dotychczas udało się zgromadzić większość rozproszonej spuścizny rękopiśmiennej Józefa Czechowicza. Są to autografy utworów, liczne listy do przyjaciół i rodziny, zdjęcia oraz dokumenty dotyczące biografii poety, m.in. fragmenty dziennika, świadectwa szkolne, dyplom ukończenia Instytutu Pedagogiki Specjalnej w Warszawie, materiały mówiące o działalności Związku Literatów Lubelskich.
Ponadto Muzeum posiada w swoich zbiorach bogate materiały rękopiśmienne innych autorów związanych z Lubelszczyzną: Franciszki Arnsztajnowej, Konrada Bielskiego, Wacława Gralewskiego, Kazimierza Andrzeja Jaworskiego, Antoniego Madeja, Bronisława Ludwika Michalskiego, Jerzego Pleśniarowicza, Wacława Mrozowskiego, Józefa Nikodema Kłosowskiego, Józefa Łobodowskiego, Marii Bechczyc-Rudnickiej, Stanisława Bojarczuka, Jana Pocka, Anny Kamieńskiej. W zbiorach muzealnych znajdują się poza tym listy oraz rękopisy utworów poetyckich tak wybitnych twórców polskich jak: Czesław Miłosz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert, Jerzy Zagórski, Julian Tuwim, Konstanty Ildefons Gałczyński i in.
Uwagę zwraca również obszerna dokumentacja fotograficzna lubelskiego życia literackiego, bogaty księgozbiór liczący około dziesięciu tysięcy woluminów, zbiór czasopism archiwalnych, nagrań, pamiątek oraz druków okolicznościowych.

Zbiory Muzeum Dworek Wincentego Pola

Rękopisy, dokumenty rodziny Polów, zbiór kart pocztowych, czasopisma z XIX i XX wieku.

W zbiorach muzeum znajdują się m.in.:

rękopisy kilku utworów W. Pola: „Abecadło myśliwego”, „Wachmistrz Dorosz”, „Z puszczy” oraz notatki poety,
bogata korespondencja: autografy listów W. Pola oraz korespondencja adresowana do poety przez: S. Goszczyńskiego, J. I. Kraszewskiego, F. Wężyka, A. E. Odyńca, F. Duchińskiego, J. Dzierzkowskigo, E. Ziemieńskiej, K. Suffczyńskiego, T. Wasilewskiego, F. K. Godebskiego, J. Fontany, J. Kossaka, J. K. Żupańskiego, ks. K. Maniewskiego, ks. I. Isakowicza, E. Krasickiego i innych osób oraz odpisy korespondencji poety z lat 1846–1872 sporządzone przez Władysława Leona Antoniewicza, a także autografy listów członków rodziny W. Pola: rodziców, dzieci (Zofii z Polów Podoskiej, Julii Pol i Wincentego Pola jun. do Władysława Leona Antoniewicza) i wnuków (Leona Pola, Jerzego Pola, Juliusza Pola i Idalii Pol),dokumenty rodziny Polów: rodziców, dzieci, wnuków i prawnuków (dokumenty osobiste, fotografie, portrety, litografie, odznaczenia bojowe, archiwum rodzinne Polów),
prace plastyczne Juliusza Pola, wnuka poety (oleje na dykcie, akwarele, rysunki tuszem i ołówkiem),
zbiór kart pocztowych z XIX i XX wieku, tematycznie związany z miejscami pobytów i wędrówek poety-geografa,
zabytkowe XIX-wieczne meble,
unikatowa kolekcja polskojęzycznych globusów Ziemi XIX–XXI w. licząca 120 eksponatów, zbiór map globusowych oraz literatura specjalistyczna,
księgozbiór: XIX-wieczne edycje dzieł pisarza oraz opracowania dotyczące jego życia i twórczości (w tym księgozbiór zgromadzony i podarowany przez Genowefę i Adama Polów liczący 827 pozycji),
czasopisma z XIX i XX wieku.

Ogółem około 3,5 tysiąca eksponatów pochodzenia polskiego i obcego, reprezentujących uzbrojenie zaczepne i ochronne, umundurowanie, oporządzenie, odznaki i odznaczenia wojskowe, ekwipunek jeździecki, elementy historycznych rzędów końskich oraz dokumenty wojskowe. Zbiory w dziale Militariów oraz w Regionalnym Muzeum w Kraśniku (Muzeum 24. Pułku Ułanów).

Dział Archeologii gromadzi zbiory, w tym w szczególności źródła niepisane, dokumentujące najdawniejsze dzieje i życie wspólnot ludzkich na obszarze między Wisłą a Bugiem, w cezurze czasowej od paleolitu do wczesnego średniowiecza. Dział prowadzi własne badania terenowe, organizowane przy współdziałaniu z Wojewódzkim Urzędem Ochrony Zabytków w Lublinie.

Ogółem około 53 tysiecy eksponatów. Zbiory znajdują sie w Dziale Archeologii oraz w oddziałach muzeum w Muzeach Regionalnych w  Kraśniku, Lubartowie i Łęcznej.

Pierwsze badania wykopaliskowe z ramienia Muzeum Lubelskiego przeprowadzono w roku 1951. Odtąd zbiory muzealne, do których wcześniej trafiały wyłącznie zabytki ofiarowane przez miłośników starożytności i przypadkowych znalazców, systematycznie wzbogacają się przede wszystkim o materiały pochodzące z badań terenowych prowadzonych przez pracowników Działu.
 
W efekcie zrealizowanych dotychczas prac badawczych baza źródłowa do poznania pradziejów, okresu średniowiecza i czasów nowożytnych naszego regionu uległa ogromnemu wzbogaceniu zarówno w sensie ilościowym jak i jakościowym. Wśród materiałów zabytkowych, datowanych w przedziale IX tys. p.n.e. – XIX w. n. e., znajdują się również te pochodzące z badań podejmowanych przez Konserwatorów Zabytków Archeologicznych, Pracownie Konserwacji Zabytków w Lublinie, Instytut Archeologii UMCS a w ostatnich latach przekazywane także przez prywatne firmy archeologiczne działające na naszym terenie. Do zbiorów Działu Archeologii w dalszym ciągu trafiają też zabytki przypadkowo odkrywane podczas różnych prac ziemnych.
 
Zgromadzone muzealia reprezentują wszystkie kultury pradziejowe rejestrowane na Lubelszczyźnie. Oprócz ceramiki, najliczniejszej w inwentarzu kulturowym, w zbiorach znajdują się narzędzia i broń z kamienia, metali oraz kości i rogu a także ozdoby z muszli, kości, miedzi, brązu, żelaza, fajansu, szkła oraz złota, numizmaty. Wśród wielu zabytków najwyższej rangi na szczególną uwagę zasługują:

• unikatowe w skali europejskiej, mające około 5 tys. lat, plastyczne przedstawienie pary zwierząt w zaprzęgu odkryte w Krężnicy Jarej,
• jedyny w swoim rodzaju skarb około 1000 paciorków fajansowych sprzed około 3700 lat pochodzący z badań w Horodysku – należy do najstarszych  znalezisk szkła na ziemiach polskich,
• skarb surowca i wyrobów bursztynowych z Basonii – jedno z największych znanych dotychczas z terenu Europy znalezisk z gotowymi wyrobami bursztyniarskimi datowany na 1 poł. V wieku n.e.

Oprócz materiałów zabytkowych w Dziale Archeologii przechowuje się dokumentację z badań terenowych oraz archiwum fotograficzne.