Papierowa finezja, czyli o wycinance lubelskiej 1.08-30.09.2014

wystawa czasowa

sierpień – wrzesień 2014 r.

Wycinanka jest jedną z ciekawszych, wyłącznie ludowych dziedzin sztuk plastycznych. Początki wycinanki określa się na I poł. XIX w. Rozkwit nastąpił w II poł. XIX w. Był to czas największego rozwoju zdobnictwa wnętrza mieszkalnego na wsi polskiej. Przed ważniejszymi świętami kościelnymi, dorocznymi czy uroczystościami rodzinnymi wycinanki naklejano na ścianach wokół obrazów i na obrazach, nad drzwiami, łóżkami, na belkach sufitowych i na suficie. Większe, okrągłe formy były ozdobą gwiazd kolędniczych. Ozdoby te wycinały najczęściej dziewczęta używając małych nożyczek lub nożyc do strzyżenia owiec. Wykonywano je z kolorowego, glansowanego papieru lub zwykłego papieru barwionego domowym sposobem.

Wycinanki lubelskie były małe, jednobarwne, czasem naklejane na kontrastowe tło. Miały kształt koła, kwadratu, gwiazdy, rzadziej spotykano wycinanki prostokątne, krzyżowe, pasowe lub tzw. drzewka-wazoniki. Charakteryzowały się zwartą kompozycją, ząbkowanymi krawędziami, przewagą papieru nad ażurem tworzącym ornament. Ornament wieloosiowy, geometryczny był zazwyczaj promienisty, odśrodkowy zaś tworzyły różnorodne elementy: strzałki, trójkąty, romby, półksiężyce, kółka. Rzadziej występował ornament roślinny, zoomorficzny i antropomorficzny (tzw. lalki). Takie motywy spotykane były na wycinankach pasowych, jednoosiowych czy opartych na pionowych rytmach kompozycji.

W okresie międzywojennym i po II wojnie światowej zmieniła się moda na wystrój wnętrz izby wiejskiej. Pragnienie upodobnienia wyposażenia domu do wzorów miejskich powodowały rezygnacje z własnej, chłopskiej twórczości dekoracyjnej. Wycinanki lubelskie zanikły jako zjawisko regionalne, ale pozostały jako twórczość indywidualna, częściowo nawiązująca do tradycji. Zainteresowanie sztuką ludową rozbudzone w środowiskach miejskich, opieka państwa, działalność spółdzielni cepeliowskich zapobiegło całkowitemu zanikowi wycinanki.

Na wystawie zaprezentowano dawne tradycyjne formy i prace współczesne. Dużą część ekspozycji stanowią wycinanki Ignacego Dobrzyńskiego – wycinankarza, który na bazie tradycyjnej wycinanki lubelskiej, wprowadzając szereg nowych rozwiązań, wykreował własny oryginalny styl. Jego ażurowe koła, kwadraty, gwiazdy i pasy charakteryzujące się wyczuciem kompozycji, lekkością i bogactwem motywów stały się wzorem dla innych twórców, m.in.: Lidii Soli, Marii Gleń, Anny Słabczyńskiej. Ciekawą techniką odznaczają się zaś wycinanki: Marii Abramiuk, Bronisława Pietraka, Aleksandry Niedziałek.

WYCINANKA LUBELSKA