Lublin na fotografii z przełomu XIX i XX wieku
Wśród zbiorów ikonograficznych przechowywanych w Muzeum Historii Miasta Lublina pokaźny zespół stanowią fotografie miasta z przełomu XIX i XX wieku. Prace te są nieocenionym źródłem wiedzy, stanowią najwierniejszy obraz miejskiego krajobrazu tej epoki. Fotograficzne widoki miast i obiektów architektonicznych nastały wraz z pojawieniem się tej techniki w Polsce, w połowie XIX wieku. W Polsce pozbawionej bytu państwowego wykształciła się potrzeba dokumentowania zabytków jej kultury oraz wszystkiego, co ulegało przeobrażeniom i było godne utrwalenia.
Pierwsze dwa polskie dagerotypy wykonane przez Jędrzeja Radwańskiego, przedstawiające kościół Wizytek i pałac Kazimierzowski, pokazano na wystawie dagerotypów przywiezionych do Warszawy z Paryża w 1839 roku. Fotografia dała możliwość rejestrowania zmian zachodzących w wyglądzie miasta. Pionierzy polskiej fotografii, na czele z Karolem Beyerem i Konradem Brandlem, tworzyli cykle fotograficzne z kilkuletnią dokumentacją postępów robót w Warszawie. Technika fotografowania ulegała ewolucji. W latach 50. XIX wieku dagerotypię zaczęła wypierać metoda mokrego koladionu. Jednak fotografie te ciągle były statyczne i często pozbawione miejskiego sztafażu. Długi czas naświetlania utrudniał fotografowanie obiektów w ruchu. Dlatego większość widoków miejskich w tej technice była wykonywana we wczesnych godzinach rannych, kiedy na ulicy jeszcze nie było ruchu.
Lata 80. XIX wieku przyniosły ogromy rozwój techniki fotograficznej na świecie i w Polsce. Dzięki rozpowszechnieniu suchej kliszy bromo-żelatynowej powstała możliwość fabrycznego wytwarzania klisz i papieru fotograficznego. Praca fotografa stała się prostsza. Pojawiły się też możliwości wykonywania zdjęć w ruchu przez zastosowanie w aparatach migawki. Pod koniec XIX wieku zaczęła się rozwijać fotografia prasowa.
W Lublinie pierwsi fotografowie pojawili się z końcem lat 40. XIX wieku. W 1856 roku w miejscowej prasie reklamowali swoje usługi dwaj fotografowie pochodzący z Berlina: Ernst i Filitz. W sierpniu 1857 roku w Lublinie filię swojego zakładu fotograficznego otworzył K. Beyer. Zakład działał przez kilka miesięcy przy ulicy Krakowskie Przedmieście, prowadził go współpracownik K. Beyera – Józef Boretti. W zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie przechowywana jest fotografia Bramy Krakowskiej, która prawdopodobnie została wykonana w tym zakładzie.
W roku 1864 w Lublinie działało pięciu fotografów, m.in. Karol Grundhandt, który w połowie 1865 roku otrzymał koncesję na prowadzenie zakładu fotograficznego. Do prekursorów lubelskiej fotografii miejskiej należy zaliczyć Aleksandra Nowaczyńskiego, który prowadził pracownię fotograficzną w latach 1866–1873. Po śmierci właściciela zakład został przeniesiony przez żonę, Marię, do Warszawy. A. Nowaczyński, wzorując się zapewne na fotografach warszawskich, wydał w zakładzie ojca – Józefa Nowaczyńskiego, Kalendarium fotograficzne na rok 1871. Karton z kalendarzem na 1871 rok, oprócz widoków miasta, zawierał portrety członków trupy teatralnej Pawła Ratajewicza. Ten sam pomysł podchwyciła Wanda Chicińska-Płaczkiewicz, która w następnym roku wydała kalendarz fotograficzny z widokami Lublina i portretami aktorów, tym razem grupy teatralnej Anastazego Trapszo. Unikatowe egzemplarze tych kalendarzy znajdują się w zbiorach Muzeum Historii Miasta Lublina. W maju 1875 roku ukazało się pierwsze albumowe wydanie widoków Lublina sfotografowanych przez W. Chicińską-Płaczkiewicz, zatytułowane Album Lubelskie. Publikacja została wydana w pięciu zeszytach, w każdym po cztery fotografie. Niestety [przecinek?] do naszych czasów nie zachował się żaden egzemplarz.
Ogromne zasługi w utrwalaniu pejzażu Lublina z końca XIX wieku położył Zakład Artystyczno-Fotograficzny firmy A. Stepanoff. Osiemnaście, ze znanych nam dwudziestu jeden, fotografii jest przechowywanych w zbiorach Muzeum Historii Miasta Lublina.
