30 września 2021 – 30 kwietnia 2022 roku
„Literatura jest podróżnikiem, który przemieszcza się przez granice wolnych krajów, zaskakując umiejętnością szybkiego zagospodarowania się na nowych obszarach”, zanotowała Julia Hartwig w jednym ze szkiców zamieszczonych w tomie „Pisane przy oknie”. Choć uwaga ta sformułowana została w trakcie rozważań nad specyfiką literatury światowej, to w znacznym stopniu odnosi się także jej twórczości, obejmującej szeroką skalę doświadczeń oraz rozpiętej pomiędzy różnymi planami czasowymi oraz przestrzennymi. Dzieciństwo w wielokulturowym Lublinie, inicjacja w europejską literaturę i sztukę podczas powojennego pobytu w stolicy Francji, kilkuletni okres spędzony wraz z rodziną w Stanach Zjednoczonych oraz krótsze wyjazdy, podróże i pobyty w innych krajach – wszystko to odcisnęło wyraźny ślad na jej poezji i prozie.
Zaprezentowana w stulecie urodzin Julii Hartwig wystawa przybliża biografię poetki, wysuwając na pierwszy plan związek z najważniejszymi miejscami, w których przyszło jej żyć i tworzyć. Na tej mapie kluczowe miejsce zajmują Lublin, Paryż, Stany Zjednoczone (zwłaszcza Nowy Jork) oraz Warszawa. To właśnie wokół nich osnuta została narracja kolejnych części ekspozycji, która ma na celu ukazanie, w jaki sposób twórczość artystki zmieniała się wraz z wkroczeniem w inny kontekst kulturowy. Parafrazując otwierający niniejszy tekst cytat można powiedzieć, że skoro Julia Hartwig często bywała podróżniczką, to siła rzeczy podobnych cech nabierały pisane przez nią wiersze, dzienniki, eseje oraz teksty publicystyczne. Nieustannie powraca w nich temat związku człowieka z przestrzenią, poznawania i oswajania nowych miejsc – niezależnie od tego, czy będzie to paryska ulica, nowojorska kawiarnia, czy też lubelskie zaułki. Wraz z każdym takim spotkaniem jej teksty zyskiwały nowy wymiar, stając się niezwykle cennym, bo artystycznym świadectwem poszukiwania chwilowej bodaj stabilności w zamęcie życia nowoczesnego.
Twórczość Julii Hartwig to literatura w ruchu, przekraczająca granice – nie tylko przestrzenne, lecz także kulturowe i gatunkowe. Z tego względu jednym z najważniejszych elementów staje się w niej dialog – prowadzony nieustannie zarówno z bliskimi, obcymi oraz dziełami rozmaitych artystów. To właśnie umiejętność wsłuchania (i wczytania) się w ich sens sprawiła, że Julia Hartwig była doskonałą tłumaczką, która przyswoiła naszej literaturze dzieła pisarzy francuskich oraz amerykańskich.
Tytułowe „przestrzenie literatury” mają także inny wymiar. Lata twórczości Julii Hartwig przypadły na czas, kiedy dynamicznej zmianie ulegały nie tylko wyobrażenia o poezji, ale również kojarzone z nią atrybuty. Stopniowo w przeszłość odchodziło archetypowe wyobrażenia samotnego twórcy pracującego w skupieniu nad rozjaśnioną przez światło lampy kartką papieru, zaś coraz bardziej rozpowszechniały się nowe techniki zapisu. Młoda Julia Hartwig przed wojną zapisywała swoje teksty piórem, które po wojnie zamieniła na maszynę do pisania, wypartej z kolei po kilku dekadach przez komputer. Transformacji ulegała zatem przestrzeń zapisywanej strony – prezentowane na ekspozycji rękopisy, maszynopisy oraz komputeropisy dają wgląd w to, jak artystka pracowała nad swoimi tekstami, nanosząc na nie poprawki oraz uzupełniając o nowe elementy. Z tego względu prezentowana przez nas opowieść o Julii Hartwig to także opowieść o literaturze nieustannie próbującej odnaleźć się i zadomowić w nowych sposobach zapisu doświaczeń podmiotu, który poszukuje prawdy o sobie oraz otaczającej rzeczywistości.
(fragment z informatora do wystawy)
Eksponaty i materiały prezentowane na wystawie pochodzą ze zbiorów Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie, Muzeum Narodowego w Lublinie oraz Archiwum Julii Hartwig i Artura Międzyrzeckiego przechowywanego w depozycie w Ośrodku “Brama Grodzka – Teatr NN”.
Kuratorzy: Joanna Zętar (Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”), Aleksander Wójtowicz (Muzeum Narodowe w Lublinie)
