Witamy Państwa na wystawie „Złoty polski. W 100. rocznicę reformy walutowej Władysława Grabskiego”. Mija 100 lat, odkąd 28 kwietnia 1924 roku premier i minister skarbu Władysław Grabski dokonał reformy polskiego systemu pieniężnego. Zgodnie z uchwałą sejmu z lutego 1919 roku złoty stał się walutą narodową. Było to odwołanie do tradycji przedrozbiorowej Rzeczypospolitej oraz manifestacja odrodzenia Polski.

Celem wystawy jest przedstawienie złotego nie tylko w odniesieniu do kontekstu dwudziestolecia międzywojennego, ale także ukazanie jego historii, począwszy od XV wieku.

Jest to zespół 256 monet ukrytych na przełomie XV i XVI wieku w Lublinie przy dzisiejszej ulicy Grodzkiej 4/6. Dominują w nim monety polskie. Przeważają wśród nich półgrosze z 2. połowy XV wieku, a więc okresu panowania Kazimierza Jagiellończyka i Jana Olbrachta. Mniej jest monet starszych, z czasów Władysława Jagiełły i Władysława Warneńczyka. W skarbie zdeponowano też 12 groszy praskich, które w XIV i XV wieku były popularne w całej Europie Środkowo-Wschodniej. Skład tego znaleziska odzwierciedla strukturę monetarną na ziemiach polskich u progu XVI wieku. Zgromadzona w nim suma pieniężna odpowiada wartości 4 złotych polskich i 6 groszy. Pokrywała ona koszt wyżywienia człowieka przez 15 miesięcy.

Sytuację monetarną w końcu XVI wieku przybliżają dwa skarby z pogranicza polsko-litewskiego, z Parczewa i Włodawy. Zostały one ukryte niedługo po 1595 roku. W obiegu dominowały monety polskie i litewskie. Przeważał pieniądz z czasów Zygmunta I Starego i Zygmunta II Augusta, przy mniejszym udziale monet Stefana Batorego. Pieniądz Zygmunta III Wazy wchodził wówczas dopiero na rynek.

Skarby z Parczewa i Włodawy dokumentują napływ monet z obszaru Niemiec. Do ich produkcji wykorzystywano srebro z monet polskich o tej samej wartości nominalnej, lecz wyższej zawartości kruszcu.

Zgromadzoną w depozycie z Parczewa kwotę szacujemy na 32 złote i 8 groszy, a w zespole z Włodawy na 12 złotych i 5 groszy. Zgromadzona w skarbie z Parczewa suma pieniężna wystarczała wówczas na wyżywienie człowieka przez 770 dni, a ta z Włodawy – 245 dni. Skarb z Parczewa odpowiadał wartości około 10 par butów. Podobną kwotę mógł zarobić cieśla przez około 3 miesiące lub osoba niewykwalifikowana przez pół roku.

W Polsce od czasów Zygmunta I Starego na monetach umieszczano realistyczny portret panującego. Wizerunki władców ukazywały poddanym godność majestatu monarchy i sprawiały, że królewskie oblicze nie było obce nawet przedstawicielom najniższych grup społecznych. Podziwiając galerię władców na monetach, zachęcamy do porównania ich z pracami graficznymi. Przykładem tego są rysunkowe szkice portretowe Jana Matejki z lat 60. XIX wieku, przedstawiające indywidualność postaci Zygmunta II Augusta. Jan Matejko miał świadomość, że jego prace nie były dokumentem historycznym, lecz stanowiły formę twórczości, w której zawarta była interpretacja epoki. Na ten temat artysta wypowiedział się w następujący sposób: „Ja maluję epokę, a zapiski kronikarzy i historyków to nie ewangelia, nie Pismo Święte, ja robię po swojemu i basta!”.

 W pierwszej ćwierci XVII wieku w obiegu znajdowały się monety o różnej zawartości srebra w tych samych nominałach. Wychodziły z użycia monety z XV i XVI wieku, a ich miejsce zajmowały emisje Zygmunta III Wazy, które wkrótce zdominowały rynek pieniężny.

Ukryty po 1625 roku, a odnaleziony w 1949 w Lublinie w okolicy młyna Krauzego skarb liczący 521 monet jest pod tym względem nietypowy. O jego składzie zadecydował wybór monet o wyższej zawartości srebra. Wskazuje na to znaczny odsetek monet Jagiellonów, stosunkowo nieznaczna reprezentacja pieniędzy Zygmunta III Wazy oraz obecność dużej grupy monet obcych, zwłaszcza niemieckich, śląskich i pruskich. Zgromadzona w monetach ilość srebra, szacowana na około 34 złote polskie, ponad dwukrotnie przewyższała wartość nominalną. Kwota ta odpowiadała kosztowi wyżywienia człowieka przez około 337 dni. Taką sumę mógł zarobić niewykwalifikowany robotnik w ciągu 150 dni pracy, a cieśla – 60 dni.

Ukryty po 1654 roku w Tomaszowie Lubelskim skarb obejmujący 1036 monety jest świadectwem napływu na nasze ziemie podwartościowych szwedzkich szelągów o nominalnej wartości  grosza. Kumulacja tego zjawiska nastąpiła w latach 50. XVII wieku. Doprowadziło to do zachwiania dominującej pozycji monet krajowych. Niemal połowę skarbu stanowią szwedzkie szelągi, z kolei monety polskie i litewskie – niespełna 40%. Zgromadzona suma pieniężna odpowiadała 12 złotym polskim i 17 groszom. Wystarczała ona do pokrycia kosztu wyżywienia dorosłego człowieka przez 120 dni. Można było za nią kupić około 900 jaj lub 5–6 par butów. Kwota ta odpowiadała w Lublinie czterotygodniowemu wynagrodzeniu trębacza miejskiego lub 29 dniom kilkunastogodzinnej pracy niewykwalifikowanego robotnika.

Ukryty po 1695 roku w Rokitnie skarb składa się z 10 tysięcy 218 monet, wśród których 99,9% stanowią miedziane szelągi z lat 1659–1666. Zgromadzona w skarbie kwota to 114 złotych polskich w obiegowej miedzianej monecie, o równowartości ponad 8 dukatów lub niemal 17 talarów. Wystarczała ona na pokrycie kosztu wyżywienia dorosłego człowieka przez ponad 600 dni. Stanowiła zarazem równowartość 3 wołów, 23 baranów lub 38 par butów będących odpowiednikiem kosztu 170 dni pracy cieśli albo 272 dni pracy osoby niewykwalifikowanej.

Skarb odkryto w 2011 –+roku na jednym z pól uprawnych w Rokitnie nad rzeką Wieprz, na którym w 1983 roku znaleziono także inny duży zespół miedzianych szelągów. Interesujący jest fakt, że w okolicy tego miejsca na przełomie XVII i XVIII wieku funkcjonowała najprawdopodobniej komora celna. Nasuwa się przypuszczenie, że pozostałością jej działalności są wymienione skarby.

Jednym z dokonań króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w pierwszych latach panowania było przeprowadzenie reformy monetarnej. W lutym 1766 roku działalność rozpoczęła sfinansowana przez króla Mennica Warszawska, którą opuszczały pięknie zaprojektowane i pełnowartościowe monety. Pomijając nieliczne emisje miejskie, były to pierwsze od ponad 80 lat pieniądze wyprodukowane w Polsce.

Podstawą wprowadzonego przez Poniatowskiego systemu pieniężnego był ośmiozłotowy talar. Dziesięć tych monet wybijano z prawie 234 gramów czystego srebra. Talar dzielił się na 32 srebrne grosze lub 240 groszy miedzianych. 1 złoty odpowiadał zatem 4 groszom srebrnym lub 30 miedzianym. Ze złota wybijano dukaty, które przy zawartości niemal 3 i pół grama czystego złota były warte prawie 17 złotych.

Wysoka zawartość srebra w polskich monetach sprawiała, że były one pożądanym źródłem kruszcu, zwłaszcza w sąsiednich Prusach. Dlatego w 1787 roku zmniejszono nieznacznie zawartość srebra w talarze. W 1794 roku, w czasie insurekcji kościuszkowskiej, miejsce talara ośmiozłotowego zajął sześciozłotowy.

Bilet pięćsetzłotowy jest jednym z najwyższych nominałów wyemitowanych przez Dyrekcję Biletów Skarbowych powstania kościuszkowskiego. Wydrukowano ich zaledwie 500. Dziś są to bardzo rzadkie obiekty kolekcjonerskie. Wszystkie wypuszczono w ramach jednej serii oznaczonej literą „A”.

Bilety pięćsetzłotowe wśród zabezpieczeń przed fałszerstwem posiadały indywidualne numery wpisywane ręcznie podczas ich wydawania. Nadane im numery mają od jednej do trzech cyfr. Prezentowany egzemplarz ma nadany numer 486, co oznacza, że był jednym z ostatnich biletów wydanych odbiorcom.

Bilety pięćsetzłotowe drukowano na dość grubym papierze barwionym na kolor ceglasty z różowym odcieniem. Na nich, a także na biletach stu- i tysiączłotowych, w dolnej części umieszczono podpisy tych samych komisarzy, co wyróżnia je od nominałów niższych, gdzie skład komisarzy był różny.

Do 1794 roku polski system finansowy był oparty wyłącznie na monecie kruszcowej. Wraz z wybuchem powstania podjęto decyzje o zmianach istniejącego systemu monetarnego. Szybko okazało się, że niedostatek kruszcu znacząco ograniczał możliwości emisyjne, a prowadzenie działań zbrojnych wymagało znacznych ilości pieniądza. W tej sytuacji po raz pierwszy w dziejach Polski doszło do emisji pieniądza papierowego. W kwietniu 1794 roku powołano do życia Dyrekcję Biletów Skarbowych. Emitowane przez nią bilety, mające charakter tymczasowy, po zakończeniu powstania miały być wymienione na pieniądz kruszcowy.

Bilety skarbowe o nominale 10 groszy wydrukowano w ilości prawie 380 tysięcy sztuk, czyli blisko 126 tysięcy ówczesnych złotych. Wprowadzono je do obiegu w październiku 1794 roku. Awers i rewers tych biletów drukowano na osobnych kartach, następnie wycinano je i sklejano. Zabezpieczenie przed fałszerstwem stanowił nadruk w postaci litery „X”. Nanoszony był na rewersie przy pomocy specjalnej farby, która przenikała również na stronę awersu. Na rewersie umieszczano dodatkowo faksymile podpisu „F. Malinowski”.

W trakcie powstania kościuszkowskiego szybko ujawnił się niedobór pieniędzy o niewielkich nominałach, potrzebnych w codziennych transakcjach. Środkiem zaradczym miało stać się wprowadzenie do obiegu niższych nominałów, to jest biletów czterozłotowych, a później także odpowiednio pięcio- i dziesięciogroszowych. Jako ostatnie wyemitowano bilety jednozłotowe. Trudna sytuacja gospodarcza wymusiła użycie gorszego jakościowo papieru z fabryki w Jeziornie. Szata graficzna była wyjątkowo skromna, a zabezpieczenie przed fałszerstwem niedoskonałe.

Wyemitowano łącznie ponad 990 tysięcy biletów czterozłotowych o wartości prawie 4 milionów ówczesnych złotych. Bilety te dominowały liczebnie wśród papierowych pieniędzy powstańczych, choć wprowadzono je do obiegu na niespełna 2 miesiące przed jego upadkiem insurekcji.

Po pokoju w Tylży w 1807 roku Napoleon Bonaparte doprowadził do utworzenia Księstwa Warszawskiego. Tak jak w czasie insurekcji kościuszkowskiej z powodu niedoboru pieniądza kruszcowego władze Księstwa podjęły wówczas decyzję o emisji pieniądza papierowego. W grudniu 1810 roku postanowiono wprowadzić do obiegu bilety o nominałach 1, 2 i 5 talarów. Pierwsze bilety wszystkich nominałów trafiły do obiegu w lipcu 1811 roku. Ich szata graficzna ograniczała się do ozdobnej ramki z zaakcentowanym herbem Księstwa Warszawskiego. Wszystkie bilety zostały zaprojektowane przez nieznanych autorów na terenie Królestwa Saksonii. Druk pieniędzy nastąpił w Dreźnie.

Banknoty jednotalarowe wyemitowano w nakładzie 700 000 sztuk, ich wartość była równa 4 milionom 200 tysiącom ówczesnych złotych polskich. Wszystkie wydrukowano na dość cienkim białym papierze, w ramach jednej serii oznaczonej literą „A”.

Pieniądz papierowy nie cieszył się zaufaniem społeczeństwa Księstwa Warszawskiego. Zagwarantowano jego wymianę na pieniądz kruszcowy, pobierając przy tym opłatę w wysokości 4 groszy od każdego papierowego talara. Ponadto ograniczono możliwość uiszczania podatków biletami kasowymi. W ten sposób można było pokrywać jedynie 50% należnej sumy. W efekcie bilety były przyjmowane bardzo niechętnie. Po klęsce Napoleona i likwidacji Księstwa Warszawskiego władze rosyjskie planowały ich wykupienie. Ostatecznie jednak zrezygnowano z tego pomysłu.

Najrzadziej spotykanym nominałem z czasów Księstwa Warszawskiego jest bilet pięciotalarowy. Wyemitowano go jedynie w 60 000 egzemplarzach. Ciekawostką jest to, że bilety pięciotalarowe jako jedyne posiadały wyobrażenia figuralne: Merkurego jako symbolu handlu oraz postaci kobiety – zapewne personifikację wolności.

Po detronizacji cara Mikołaja I, która nastąpiła w styczniu 1831 roku, w czasie powstania listopadowego Mennicę Warszawską opuszczały srebrne dwu- i pięciozłotówki, bilonowe 10 groszy i miedziane 3 grosze. Treści manifestujące związek z Rosją ustąpiły miejsca herbowi Królestwa Polskiego w postaci Orła i Pogoni. Przywrócono wtedy także utrwalonego w polskiej tradycji dukata. Poza polskim orzełkiem poprzedzającym inskrypcję na awersie był on wierną kopią monet holenderskich.

Po upadku insurekcji władze carskie wycofały monety powstańcze z przedstawieniem herbu Polski i Liwy. Symbolika ta była bowiem sprzeczna z polityką caratu, zmierzającą do unifikacji monetarnej Królestwa Polskiego z Cesarstwem Rosyjskim.

Wojnom, rewolucjom społecznym i kryzysom gospodarczym towarzyszyło zwykle załamanie systemu pieniężnego.

W Galicji w okresie Wiosny Ludów zaniknęły z obiegu monety drobne, których miejsce zajęły drukowane we Lwowie bony w walucie krajcarowej. Załamanie gospodarcze w Rosji związane z wojną krymską spowodowało, że w Królestwie Polskim brakowało nie tylko monet, ale także banknotów Banku Polskiego. Na niespotykaną dotąd skalę pojawił się pieniądz zastępczy, wydawany przez dwory, sklepy, apteki, domy handlowe i osoby prywatne. W latach 60. XIX wieku emisje papierowych bonów prywatnych osiągnęły kwotę 4 milionów rubli. Przykładem tego są eksponowane obiekty z obszaru Królestwa Polskiego. Ich wartość jest wyrażona w walucie złotowej, chociaż od 1841 roku złotego zastąpił rubel.

Inflacja oraz potrzeby budżetowe państwa polskiego zadecydowały o wprowadzeniu w 2. połowie 1923 roku kolejnych 6 nominałów: 250 tysięcy, 500 tysięcy, 1 milion, 5 milionów, 10 milionów marek polskich. Bilet o wartości 10 milionów był najwyższym obiegowym nominałem w historii naszego państwa. Łącznie w latach 1919–1924 zlecono wydrukowanie blisko 2 miliardów biletów na zawrotną sumę ponad 2 biliardów 135 bilionów marek polskich. Bilet na 10 milionów został zaprojektowany w Państwowych Zakładach Graficznych w Warszawie. Drukowany był w tej wytwórni oraz w Zakładzie Graficznym Instytutu Wydawniczego „Biblioteka Polska” w Bydgoszczy. Za jeden taki banknot w grudniu 1923 roku można było kupić 20 płyt gramofonowych „najnowszego repertuaru” lub ponad 100 bochenków chleba. Futro męskie „eleganckie nowe” kosztowało 125 milionów, zaś samochód marki Ford – model z 1924 roku – około 5 miliardów 760 milionów marek polskich.

W odrodzonej Polsce pierwsze monety złotowe wprowadzono do obiegu w latach 1924–1925. Były to srebrne jedno- i dwuzłotówki z symbolicznym przedstawieniem kobiety z kłosami, według projektu Tadeusza Breyera, oraz drobniejsze, groszowe – z metali nieszlachetnych o wartości od 1 do 50 groszy, autorstwa Wojciecha Jastrzębowskiego. Po dewaluacji złotego w 1927 roku wycofano z obiegu dotychczasowe monety jedno- i dwuzłotowe, a w 1928 roku wprowadzono monetę pięciozłotową o zmniejszonej zawartości srebra z przestawieniem bogini zwycięstwa Nike, autorstwa Edwarda Wittiga. W 1929 roku na rynek trafiła niklowa złotówka, projektu Mieczysława Kotarbińskiego. Rok później, z okazji 100. rocznicy powstania listopadowego, wyemitowano pięciozłotówkę z przedstawieniem sztandaru, autorstwa Józefa Aumillera.

Globalny kryzys gospodarczy z lat 1929–1933 doprowadził do drastycznego spadku ceny srebra. Jego cena w stosunku do złota zmniejszyła się ponad pięciokrotnie. W tych okolicznościach realna wartość monet srebrnych nie odzwierciedlała ich nominału, określonego parytetem złota. 1 złoty odpowiadał bowiem w zaokrągleniu siedemnastu setnym grama czystego złota. Zaniechano wówczas w Polsce produkcji pełnowartościowych srebrnych nominałów. W 1932 roku wprowadzono nowe monety z przedstawieniem personifikacji Polonii, o wartości 2, 5 i 10 złotych, o zredukowanej zawartości srebra. Zaprojektował je Antoni Madeyski. Serię tę w 1934 roku uzupełniły monety z postacią Józefa Piłsudskiego, projektu Kazimierza Stanisława Ostrowskiego. Wcześniej, bo w 1933 roku, do obiegu wprowadzono rocznicowe dziesięciozłotówki z Janem III Sobieskim i Romualdem Trauguttem – autorstwa kolejno Jana Wysockiego i Zofii Trzcińskiej-Kamińskiej. Z kolei w 1936 roku wyemitowano monety o nominale 2 i 5 złotych z przedstawieniem żaglowca, które zaprojektował Józef Aumiller.

Wprowadzenie nowej waluty, jaką był złoty polski, stanowiło jeden z elementów tak zwanej reformy Grabskiego, mającej na celu uzdrowienie sytuacji gospodarczej Polski. Wymianę pozostających dotychczas w obiegu marek polskich na złotówki zaplanowano na 28 kwietnia 1924 roku. Niestety, nowo powstała Mennica Państwowa nie zdążyła pokryć zapotrzebowania rynku na bilon groszowy i złotowy. Aby temu zaradzić, postanowiono przejściowo wprowadzić do obiegu bilety zastępcze. W przypadku walorów o nominałach jedno- i pięciogroszowych w tym celu wtórnie wykorzystano wycofane z obiegu marki polskie. Przystosowanie ich do nowych funkcji polegało na przecięciu i naniesieniu czerwonego nadruku. Przedstawiał on nominał wraz z wizerunkiem monety oraz informację o podstawie prawnej. Bilety pięciogroszowe powstały w wyniku modyfikacji papierowych marek o nominale 10 000 000. Tylko pozornie cięto je na połówki– w rzeczywistości wykorzystywano jedynie ich większy fragment.

5 lutego 1919 roku Ministerstwo Skarbu zapowiedziało wprowadzenie nowej waluty polskiej, która pierwotnie miała nosić nazwę „lech”, zmienioną później na „złoty”. W tym samym roku podjęto decyzję o druku banknotów o nominałach od 1 do 5 000 złotych. Wszystkie nosiły na awersie datę 28 lutego 1919 roku, jako terminu emisji. Banknoty o nominale 5 złotych ukazały się w nakładzie prawie 17 milionów sztuk, co stanowiło równowartość około 84 milionów złotych. Druk powierzono drukarni Banku Francuskiego. Banknoty wyróżniały się postacią Józefa Poniatowskiego przedstawioną na awersie, podczas gdy wszystkie pozostałe zdobił wizerunek Tadeusza Kościuszki. Trafiły one do obiegu dopiero 28 kwietnia 1924 roku w wyniku tak zwanej reformy Władysława Grabskiego. W obiegu pozostawały niespełna 18 miesięcy, a ostateczny termin ich wymiany upłynął z końcem marca 1926 roku.

Jednym z przykładów skomplikowanych dziejów polskiego pieniądza papierowego jest banknot tysiączłotowy z 1919 roku. Jeszcze w grudniu 1916 roku niemieckie władze okupacyjne utworzyły Polską Krajową Kasę Pożyczkową. Instytucja ta, już w wolnej Polsce, zajęła się przygotowaniem emisji banknotów złotowych o nominałach od 1 do 5 000 złotych. Na banknotach figuruje nazwa „Bank Polski”, który miał dopiero powstać. Wyższe nominały wydrukowano w londyńskiej wytwórni Waterlow & Sons Ltd. Część banknotów tysiączłotowych w 1920 roku uległa zniszczeniu – dokonali tego angielscy dokerzy sympatyzujący z bolszewicką rewolucją. Wraz z reformą walutową Władysława Grabskiego wprowadzono do obiegu wydrukowane wcześniej banknoty z wyjątkiem nominałów 1 000 i 5 000 złotych. We wrześniu 1939 roku ewakuowano je na wschód, do zamku w Dubnie. Ich dalsze losy, po zajęciu tych terenów przez Armię Czerwoną, pozostają nieznane. Zachowane egzemplarze noszą ślady zużycia w postaci przetarć i załamań. Ponadto przy jednej z ofiar mordu w Katyniu odnaleziono ukryty banknot. Można więc przypuszczać, że we wrześniu 1939 roku weszły one na krótko do obiegu jako żołd oficerski.

Banknoty z okresu międzywojennego odwoływały się do różnych aspektów tradycji narodowej. W przypadku banknotu pięciozłotowego główny motyw stanowił wizerunek kobiety wzorowany na obrazie pod tytułem Kasztelanka autorstwa Jana Matejki. Projekt banknotu został stworzony przez Ryszarda Kleczewskiego, grafika związanego z Polską Wytwórnią Papierów Wartościowych. Produkcję zlecono drukarni Węgierskiego Banku Narodowego. Tam też wykonano metalową płytę drukarską, którą przygotował austriacki grafik i rytownik Franke Ruppert.

Banknot pięciozłotowy zapoczątkował nowy zwyczaj Banku Polskiego. Polegał on na wprowadzaniu do obiegu pojedynczych nominałów. Dodatkowo powstawały one według odmiennych projektów, niełączących się ze sobą stylistycznie, ani graficznie.

Ciekawostką jest fakt, że w przypadku banknotów pięciozłotowych z 1930 roku występują różnice w wysokości i kroju liter oznaczających serię emisji. Na większości z nich litery mają wysokość 3 milimetrów, w innych zaś seriach wynosi ona 3,38 milimetra.

Jednym z najładniejszych, a przez to najbardziej rozpoznawalnych, banknotów dwudziestolecia międzywojennego jest ten o nominale 100 złotych, z charakterystycznym przedstawieniem dębu na rewersie. Został on zaprojektowany przez wybitnego malarza i grafika okresu Młodej Polski Józefa Mehoffera. Płyty wykorzystane do druku wykonali Włodzimierz Vacek (awers) i profesor Eugène Gaspé vel Gasperini, francuski grawer pochodzący z włoskiej Parmy (rewers). Druk powierzono Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych w Warszawie.

Decyzję o emisji tego nominału podjęto w czerwcu 1931 roku, w środku tak zwanego wielkiego kryzysu. Do obiegu wszedł w połowie września 1934 roku, a już 2 miesiące później podjęto decyzję o drugiej emisji. Po wybuchu wojny banknoty te przez kilka miesięcy pozostawały środkiem płatniczym na terenie Generalnego Gubernatorstwa. Część wycofano z obiegu w końcu stycznia 1940 roku, a część – po naniesieniu dodatkowego nadruku – dopiero w maju tego roku.

Pod koniec lat 30. XX wieku, w obliczu zbliżającej się wojny, Ministerstwo Skarbu przystąpiło do gromadzenia środków finansowych. W tym celu postanowiono między innymi wydrukować tak zwane bilety państwowe, w roli pieniądza zastępczego. Przygotowano projekty biletów o nominałach 1, 2 i 5 złotych. Zamiar ten zrealizowano tylko częściowo. Do wybuchu wojny wydrukowano jedynie bilety o najniższym nominale. Wyemitowano je w liczbie prawie 12,5 miliona egzemplarzy.

Bilety jednozłotowe zaprojektował Leonard Sowiński, grafik Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych, gdzie pieniądze wydrukowano. Wykonaniem płyt drukarskich zajął się Marian Romuald Polak.

Bilety jednozłotowe wprowadzono do obiegu kilka dni przed wybuchem II wojny światowej. Pozostały środkiem płatniczym w pierwszych miesiącach okupacji. Wycofano je z użycia – podobnie jak wiele innych nominałów – w maju 1940 roku.

Wędrując po przedwojennym Lublinie wzdłuż dawnej ulicy Nowej, będącej dziś górnym odcinkiem ulicy Lubartowskiej, można było natrafić na rozmaite sklepy i punkty usługowe oferujące szeroki asortyment. Na fotografiach autorstwa Stefana Kiełszni, powstałych w połowie lat 30. ubiegłego wieku, widać malownicze szyldy z nazwiskami żydowskich mieszkańców miasta nad Bystrzycą trudniących się handlem i rzemiosłem. Napisy i rysunki towarów informowały przechodniów, gdzie można było zaopatrzyć się w obuwie, rozmaite nakrycia głów, damską oraz męską odzież, czy też zaspokoić pragnienie wodą sodową lub innym trunkiem.

Na rogu ulic Krakowskie Przedmieście i Staszica przez długie lata mieścił się sklep prowadzony przez Stanisława Magierskiego – farmaceutę, muzyka oraz współzałożyciela Lubelskiego Towarzystwa Fotograficznego. Była to rodzinna firma, działająca wcześniej jako hurtownia drogeryjna oraz skład materiałów aptecznych i farb. Po śmierci ojca, Jana Magierskiego, Stanisław w latach 20. ubiegłego wieku przejął prowadzenie interesów. Poszerzył asortyment o aparaty i nowoczesne sprzęty fotograficzne, tworząc jednocześnie najnowocześniejsze w międzywojennym Lublinie laboratorium fotograficzne. Uruchomił także produkcję kosmetyków, wprowadzając własną markę mydeł i perfum. Opakowania jego wyrobów projektowali młodzi artyści plastycy. Była wśród nich malarka Aleksandra Wachniewska, która przyczyniła się do utworzenia Roztoczańskiego Parku Narodowego. W 1950 roku Magierski utracił firmę. Przez kilka kolejnych lat kierował Chemiczno-Farmaceutyczną Spółdzielnią Pracy „Permedia”.

Jednym z największych tak zwanych domów bankowych w międzywojennej Polsce była placówka lubelska założona jeszcze w 1916 roku przez Michała Morajne. Na jej prowadzenie wydało koncesję Ministerstwo Skarbu, zezwalając na różne działania finansowe. W latach 30. XX wieku Dom Bankowy Morajne dysponował kapitałem pół miliona złotych, mając swe oddziały także w Bydgoszczy i Toruniu.