Nowe nabytki 2016: Grupa Zamek

Zakup dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

W 2016 roku dzięki dofinansowaniu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu “Kolekcje” (priorytet “Regionalne kolekcje sztuki współczesnej”) do zbiorów Muzeum Lubelskiego trafiło 99 prac autorstwa dwóch członków grupy Zamek – Jerzego Durakiewicza i Przemysława Zwolińskiego. 21 rysunków i grafik Jerzego Durakiewicza oraz 4 obrazy olejne i 74 grafik Przemysława Zwolińskiego stanowią integralną część twórczości obu artystów wpisującą się w obszar zainteresowań tożsamych z charakterystycznymi dla działań grupy poszukiwaniami rozwiązań formalnych w duchu nowoczesności, które kształtowały się pod wpływem fascynacji kubizmem, surrealizmem oraz eksperymentów w duchu taszyzmu. Twórczość obu artystów w sposób niezwykle wyrazisty pokazuje szerokie odniesienia, pozwalające ukazać nowoczesność grupy Zamek wśród ważnych zjawisk intelektualnych epoki, od zainteresowań cybernetyką i nauką po myślenie o obrazie jako składniku nowoczesnej codzienności, związanej ze sztuką użytkową, projektowaniem przemysłowym, grafiką.

W skład powołanej w 1957 r. grupy, której pierwszą siedzibą były pracownie usytuowane na Zamku Lubelskim weszli Jerzy Durakiewicz (pseudonim Marek), Ryszard Kiwerski, Mirosław Komendecki, Krzysztof Kurzątkowski, Stanisław Michalczuk, Lucjan Ocias, Józef Tarłowski i Przemysław Zwoliński (pseudonim Sadlej) oraz najbardziej radykalni jej członkowie: Włodzimierz Borowski, Tytus Dzieduszycki Sas i Jan Ziemski. Grupa Zamek prezentowała awangardowy program odnowy sztuki realizowany w duchu krytycznej interpretacji akademizmu. Rozwijane przez członków grupy malarstwo materii i taszyzmu synchronicznie wiązało się z optyką europejską, tworząc interesujący i oryginalny wariant awangardy środkowoeuropejskiej.

JERZY DURAKIEWICZ (1934 – 2016) przystąpił do Koła Młodych Plastyków, przekształconego później w grupę Zamek podczas studiów w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych (Wydział Architektury Wnętrz). Uczestniczył w większości wystaw Koła i Zamkowiczów, począwszy od wystawy Plastyków Amatorów i Nikifora (1956 r.) poprzez Wystawę Młodych Plastyków w lubelskim CBWA (1957 r.) wystawy grupy Zamek w galerii Krzywego Koła (1957 r. i 1958 r.), wystawę w krakowskim Pałacu Sztuki (1958 r.), Wystawę Okręgową w lubelskim CBWA (1958 r.) oraz Ogólnopolską Wystawę Sztuki Nowoczesnej w warszawskiej Zachęcie (1959 r.).Objęte zakupem prace na podłożu papierowym powstawały głównie w autorskich technikach mieszanych, które były wyrazem eksperymentów z łączeniem różnych mediów, zwykle swobodnie rozlewającego się gwaszu, tempery i akwareli. Często pojawiają się nich napięcia między miękko nakładaną farbą, a rozpryskami i zaciekami cienkich kresek czarnego pigmentu, co czyni poszukiwania Durakiewicza zbieżnymi z działaniami innego członka grupy Tytusa Dzieduszyckiego-Sasa. Odmienny charakter mają monotypie. Autor oszczędnie używa w nich koloru i dyscyplinuje formę operując czytelnym, poddanym rytmowi powtórzeń, geometrycznym znakiem. Część prac na podłożu papierowym, w tym monotypii powstałych na przełomie lat 50. i 60. zostało ponownie wykorzystanych w grafice wydawniczej, którą Jerzy Durakiewicz zajmował się do końca życia.

PRZEMYSŁAW ZWOLIŃSKI (1928-1989) – współtwórca i przewodniczący Koła Młodych Plastyków, przekształconego później w grupę Zamek, sekretarz grupy. Zwoliński brał udział w większości wystaw Koła i Zamkowiczów, począwszy od wystawy Plastyków Amatorów i Nikifora (1956 r.) poprzez Wystawę Młodych Plastyków w lubelskim CBWA (1957 r.) i wystawy w galerii Krzywego Koła (1957 r. i 1958 r.), wystawę w krakowskim Pałacu Sztuki (1958 r.). Efektem pierwszej wystawy w Krzywym Kole było przyznanie artyście stypendium Ministra Kultury i Sztuki na wyjazd do Francji, którego nie był w stanie zrealizować wobec odmowy wydania mu paszportu. Jako członek grupy po raz ostatni wystawiał swoje obrazy w 1958 r. na Wystawie Okręgowej w lubelskim CBWA. Wczesną fazę twórczości Zwolińskiego reprezentują dwa zakupione obrazy. Pierwszy z nich, nawiązujący do malarstwa metaforycznego “Światło i droga” z 1956 r., wpisuje się w program malarstwa nowoczesnego dzięki posługiwaniu się uproszczoną, syntetyczna formą, sugerującą temat podróży, wyrażającą nastrój melancholii i egzystencjalnego niepokoju. Kolejny nietytułowany obraz łączy wyobrażenie figuralne z układem abstrakcyjnych geometrycznych figur. Sylwetowo wyobrażona postać kobieca zostaje odniesiona do zuniwersalizowanego porządku kosmicznego, wyobrażonego prostymi geometrycznymi podziałami płótna. Kompozycja obrazu pokazuje trwałe zainteresowanie obrazowaniem w typie Picassa, jako ważną formułą polskiej nowoczesności. “Studia abstrakcyjne IV i VII” (1958) – odpowiadają następnej fazie twórczości Zwolińskiego, związanej z malarstwem informel (taszystowskim). Przekroczenie rygorystycznych, geometrycznych podziałów obrazu wiązało się ze swobodnym, dynamicznym sposobem operowania plamą malarską, tworzącą nieregularne zacieki, ale podporządkowane płynnej, elastycznej strukturze malarskiej. W dorobku Zwolińskiego seria obrazów taszystowskich wiązała się z odejściem od metafory i przedstawienia ku swobodnie improwizowanej kompozycji malarskiej, określając wyraźny kierunek poszukiwań autonomii obrazu i jego trójwymiarowej, przedmiotowej wartości. Na początku lat 60. artysta zrezygnował z uprawiania malarstwa na rzecz metaloplastyki oraz monotypii, którą genetycznie i formalnie można wywieść z taszystowskich “Studiów abstrakcyjnych”. Ogromna ilość powstałych w latach 1962 – 63 bezprzedmiotowych monotypii barwnych świadczy o traktowaniu techniki jako szerokiego pola eksperymentów i gier barwnych, w których artysta łączył ekspresję płynnych, pulsujących linii z dynamiką kontrastujących barw. W efekcie jego prace budowane kolorem i swobodnie rozlewającą się plamą bliższe są malarstwu niż grafice w jej tradycyjnym rozumieniu.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu „Regionalne kolekcje sztuki współczesnej” w kwocie 112 800,00 zł.

GRUPA ZAMEK