Konstytucja 3 maja w medalierstwie 3.05.2020

Pokaz zabytków ze zbiorów Muzeum Lubelskiego.

3 maja 1791 r., 229 lat temu, Sejm Rzeczypospolitej przyjął ustawę rządową będącą zwieńczeniem reformatorskich dążeń Sejmu Wielkiego (1788–1792). Celem była naprawa ustroju Rzeczypospolitej oraz przywrócenie jej zdolności do stanowienia o własnym losie, zgodnie z wolą większości obywateli. W Konstytucji 3 maja widziano drogę do ocalenia ojczyzny, o czym mówią zamieszczone na jej wstępie słowa: „Uznając, iż los nas wszystkich od ugruntowania i wydoskonalenia konstytucyi narodowej jedynie zawisł, długim doświadczeniem poznawszy zadawnione rządu naszego wady, a chcąc korzystać z pory, w jakiej się Europa znajduje, i z tej dogorywającej chwili, która nas samych sobie wróciła, wolni od hańbiących obcej przemocy nakazów, ceniąc drożej nad życie, nad szczęśliwość osobistą, egzystencyją polityczną, niepodległość zewnętrzną i wolność wewnętrzną narodu”.

Konstytucja znosiła podstawowe wady ustrojowe Rzeczypospolitej, które powodowały jej słabość, dając pole do nadużyć i ingerencji państw ościennych. Tron elekcyjny zastąpiła monarchia dziedziczna, a jednomyślność w podejmowaniu uchwał sejmowych wraz liberum veto zasada woli większości. Dokonano częściowego zrównania praw osobistych szlachty i mieszczan, chłopów objęto ochroną państwa. Dzieło Sejmu Czteroletniego spotkało się z wrogim przyjęciem przez Rosję i jej militarną interwencją w Polsce w 1792 r. Przegrana wojna przyniosła unieważnienie reform Sejmu Czteroletniego, a wkrótce upadek państwa polskiego.

Konstytucja 3 maja od zawsze była dla Polaków źródłem dumy narodowej, jej rocznice były wydarzeniami patriotycznymi. Świętowanie ograniczano pod zaborami, sprzyjające okoliczności nastały w Galicji pod zaborem austro-węgierskim pod koniec XIX w., a w Królestwie Polskim dopiero po wyparciu Rosjan przez wojska niemieckie w 1915 r., w czasie I wojny światowej. W 1919 r., w odrodzonej Polsce, dzień ten stał się świętem państwowym, którego pamięć po 1946 r. bezskutecznie chcieli zatrzeć komuniści. Święto Narodowe Trzeciego Maja jest obchodzone w Polsce nieprzerwanie od 1990 r.

Przebiegające w patriotycznej atmosferze obchody 3 Maja pozostawiły po sobie liczne świadectwa aktywności społecznej, utrwalone także w działalności artystycznej. Jej wytworem są między innymi medaliony, medale i medaliki, których celem było przede wszystkim uczczenie i upamiętnienie wydarzenia. Trzeba zatem traktować je jako najmniejsze – lecz tylko z racji rozmiaru – pomniki Konstytucji 3 maja.

Obchody rocznic były dla Polaków okazją do zademonstrowania patriotyzmu, przywiązania do tradycji i dumy z postanowień pierwszej w Europie konstytucji.

Opracowanie: Tomasz Markiewicz