W związku z powstaniem w Lublinie w latach 60. XX w. Muzeum Wsi Lubelskiej i udostępnieniem ekspozycji z zakresu kultury materialnej, w 1984 r. Muzeum Lubelskie ograniczyło gromadzenie zbiorów etnograficznych do sztuki ludowej. Uzupełniało kolekcje z zakresu rzeźby, malarstwa, plastyki obrzędowej, artystycznego kowalstwa, itp. Od 1952 r. do chwili obecnej prowadzona jest systematyczna akcja gromadzenia eksponatów.
Mimo, że od lat 80. XX w. gromadzenie zabytków ogranicza się do eksponatów z zakresu sztuki ludowej, to w zbiorach znajdują się również obiekty z zakresu kultury materialnej. Są to m.in.: socha drewniana, brony laskowe, dłubane czółna, unikalne narzędzia rybackie. Zbiory z poszczególnych dziedzin kultury ludowej uzupełniane były poprzez organizowanie wystaw monograficznych, dotyczących określonych działów. W wyniku tych wystaw powstały prawie pełne kolekcje z następujących dziedzin: strojów, plastyki obrzędowej, tkactwa, garncarstwa, plecionkarstwa, rybołówstwa i sitarstwa.
Około 60% zbiorów pochodzi z XIX i początków XX w. Do najstarszych datowanych eksponatów, których metryka wywodzi się z XVII i XVIII w. należy kilka brokatowych gorsetów tarnogrodzkich, XVII-wieczna forma do robienia opłatków oraz laska sołtysia z 1780 r. Unikatowe także są liry dziadowskie. Z tego okresu w zbiorach znajduje się ok. 60 rzeźb: przedstawiających postać Chrystusa Frasobliwego, Chrystusa Ukrzyżowanego i innych świętych (Matki Boskiej, Chrystusa Króla, św. Jana Nepomucena, św. Jana, św. Jana Kantego, św. Józefa, św. Antoniego, św. Katarzyny). Gdy większość z nich jest nieznanego autorstwa, to jednak na szczególną uwagę zasługuje fakt, że kilka rzeźb to prace świątkarzy działających w XIX w. znanych z imienia i nazwiska. To: Mikołaj Gomiela z w pow. biłgorajskiego, Jan Kaproń z Krzemienia w pow. janowskim, Józef Kwiatkowski z okolic Łęcznej i Józef Zagórski z okolic Hrubieszowa. Wszystkie rzeźby wyróżniają się wysokim poziomem artystyczny i dużą oryginalnością. Prawdopodobnie eksponatów z przełomu XIX i XX w. jest znacznie więcej, ale z uwagi, że dokumentacja zbiorów w początkach istnienia muzeum była prowadzona dość dowolnie, trudno jest obecnie to ustalić.
Zbiory Sekcji Rycin i Rysunków, wyodrębnione w 1975 roku z dawnego Działu Sztuki, należą do najliczniejszych zasobów Muzeum Narodowego w Lublinie. Obejmują ponad 10 tysięcy eksponatów na podłożu papierowym autorstwa artystów polskich i obcych, które powstawały od XVII wieku aż po czasy współczesne. Są wśród nich grafiki, rysunki, akwarele, pastele, a także matryce graficzne.
Rozbudowany zespół obiektów tworzą widoki Lublina i Lubelszczyzny, będące cennym materiałem ikonograficznym do źródeł wiedzy o przeszłości miasta i regionu zarówno w sensie architektonicznym, topograficznym, jak i obyczajowym. Do najstarszych należą pochodzące z XVII i XVIII wieku ryciny z widokami Lublina autorstwa A. Hogenberga, G. Bodenehra i J. Maszewskiego. Wśród XIX-wiecznych wizerunków miasta na uwagę zasługują grafiki L. Urmowskiego, L. Horwarta, A. Lerue. W XIX i początkach XX wieku Lublin oraz Lubelszczyznę portretowali m.in.: M. E. Andriolli, J. Chełmoński, F. K. Dietrich, W. Gerson, A. Gierymski, L. Wyczółkowski.
W zbiorach o charakterze ikonograficznym na uwagę zasługują również reprezentacyjne wizerunki postaci historycznych autorstwa m.in.: S. della Belli, K. de La Haye, J. Falcka, J. F. Piwarskiego.
Obszerny zespół prac stanowią zbiory grafiki i rysunku pochodzące z końca XIX i XX wieku, które odzwierciedlają różne tendencje i style obrazowania artystycznego, począwszy od ołówkowych szkiców J. Matejki, J. Brandta czy W. Czachórskiego, przez akwarelowe studia P. Michałowskiego, szkice i grafiki J. Pankiewicza, aż po obszerny zbiór dzieł artystów młodopolskich – T. Axentowicza, J. Fałata, K. Sichulskiego, S. Wyspiańskiego, L. Wyczółkowskiego, S. I. Witkiewicza.
Obecność w kolekcji muzealnej najwybitniejszych polskich grafików współczesnych została znacząco rozbudowana dzięki darowiźnie I. Hochman i pochodzącego z Lublina artysty T. Mysłowskiego, którzy przekazali Muzeum obszerny zbiór dzieł obrazujących istotne zjawiska w grafice polskiej i światowej XX oraz XXI wieku.
Malarstwo polskie Zbiory malarstwa Muzeum Lubelskiego liczące łącznie ponad 1600 obiektów obejmują głównie malarstwo polskie od XVII do XX wieku i niewielką kolekcję malarstwa europejskiego. Początek ich sięga okresu przedwojennego, z którego zachowało się niewiele, m. in. obrazy Aleksandra Kokulara, Apoloniusza Kędzierskiego, Kazimierza Alchimowicza, Louis de Silvestre’a. Po wojnie gromadzono ten zbiór niemal od podstaw dążąc do stworzenia możliwie pełnego przeglądu malarstwa polskiego od baroku po czasy najnowsze. Wiek XVII i XVIII reprezentują głównie portrety autor. Najstarszy z nich to portret królowej Bony w pięknej, oryginalnej ramie z herbem Sforza. Liczną grupę stanowią portrety sarmackie, wśród których znajdują się wizerunki osób związanych z historią Lublina, np. Adama Szaniawskiego kasztelana lubelskiego, Kajetana Hryniewieckiego ostatniego wojewody lubelskiego I Rzeczpospolitej; jest też wśród nich jeden portret trumienny. Przykładów dworskiego malarstwa reprezentacyjnego dostarczają: Portret króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w stroju koronacyjnym i Portret prymasa Michała Poniatowskiego z warsztatu M. Bacciarellego. Obrazy z wieku XIX – znacznie liczniejsze – dokumentują przemiany w malarstwie od klasycyzmu poprzez romantyzm do realizmu. I w tej grupie są prace znanych portrecistów, takich jak J. Pitschman, J. Reichan, J. Simmler, K. Kaniewski. Malarstwo pejzażowe reprezentują obrazy F. Lampiego, Ch. Brelsauera, A, Malinowskiego, J. Brandta. Do nurtu historycznego należą obrazy J. Suchodolskiego Mohort na kresach, W. Gersona Królowa Jadwiga i Dymitr z Goraja, J. Matejki Przyjęcie Żydów do Polski. Stosunkowo nieliczne jest malarstwo rodzajowe m. in. Z. Ajdukiewicza, F. Kostrzewskiego, H. Lipinskiego. Malarstwo końca wieku XIX reprezentują dzieła m. in. J. Malczewskiego, J. Stanisławskiego, L. Wyczółkowskiego, K. Krzyżanowskiego, O. Boznańskiej, A. Kędzierskiego.Malarstwo XX wieku stanowi główną część zbiorów – ponad 70 % . Nie jest to zwarta kolekcja, obejmuje jednak szeroki wybór czołowych nazwisk twórców reprezentujących różne kierunki. Są wśród nich m. in.: T. Czyżewski, T. Niesiołowski, R. Malczewski, T. Makowski, E. Zak, H. Stażewski, W. Strzemiński, R. Kramsztyk, J. Nowosielski, W. Hasior, T. Kantor, K. Mikulski, A. Wróblewski, Z. Waliszewski, E. Geppert, J. Lebenstein. Do tego okresu należy też programowo gromadzona kolekcja malarzy lubelskich obejmująca obrazy m. in. Z. Kononowicza, J. Karmańskiego, W. Filipiaka, J. Ziemskiego, T. Dzieduszyckiego, W. Borowskiego, R. Lisa, J. Popka, T. Kawiaka. Od 1976 muzeum organizowało ogólnopolskie spotkania teoretyczno-twórcze „Metafora”, których pokłosiem jest zbiór obrazów takich malarzy jak: E. Rosenstein, H. Waniek, N. Lach-Lachowicz, A. Dłużniewski, A. Kołpanowicz.
Malarstwo obce Zbiór malarstwa obcego liczy ok. 80 obrazów i nie stanowi zwartej kolekcji. Występują w nim obrazy holenderskie, flamandzkie i włoskie a także pojedyncze przykłady malarstwa francuskiego, niemieckiego, austriackiego. Najcenniejsze z nich to płótno H. Ter Brugghena Piłat umywający ręce powstałe ok. 1617 r. Obok niego warte odnotowania są: Walka psów z lisami A. Hondiusa, Martwa natura z dzbanem i świecą H. Heemsckercka, Naigrawanie F. Franckena II, Koncert nieznanego malarza z kręgu Caravaggia, Pokłon Trzech Króli M.L.L. Willmanna i Pejzaż górski J. Ch. Brandta.
Sztuka zdobnicza w zbiorach Muzeum Lubelskiego liczy ponad 3 tys. obiektów z zakresu ceramiki, szkła, metali, tkanin i mebli
Sztuka zdobnicza w zbiorach Muzeum Lubelskiego liczy ponad 3 tys. obiektów z zakresu ceramiki, szkła, metali, tkanin i mebli. Szczególnie bogata jest kolekcja dawnej porcelany z czołowych wytwórni europejskich i polskich. Porcelana europejska to w znacznej części wyroby 18-wieczne z wczesnego okresu działalności manufaktur w Miśni, Berlinie, Wiedniu, m. in. talerz z serwisu łabędziego. Polskę reprezentuje głównie porcelana z manufaktur wołyńskich: Korca i Baranówki. Mniej licznie zgromadzone są fajanse angielskie, holenderskie, niemieckie i polskie oraz bardzo rzadkie w zbiorach kamionki z Lubartowa. W grupie wyrobów metalowych na specjalną uwagę zasługuje gromadzona programowo kolekcja sreber lubelskich z XIX wieku i kilka cennych zegarów kaflowych. Pasy kontuszowe z manufaktur w Słucku, Kobyłce i Lipkowie, proporzec kopii husarskiej z kończ XVII wieku i kilka ornatów z XVI – XVII w. to najcenniejsza część zbioru tkanin. Wśród mebli największą wartość przedstawiają: skrzynia i dwie szafy holenderskie z XVII wieku.
Zbiór sztuki powstałej po 1945 roku był tworzony od końca lat 50. XX wieku. Choć nie stanowi systematycznie rozbudowanej kolekcji, pozwala na wyróżnienie zasadniczych tendencje, określających zarówno lokalny, jak i ogólnopolski wymiar sztuki współczesnej. W zbiorze znalazły się przede wszystkim prace malarskie i graficzne, obecnie znajdujące się w dwóch sekcjach działu sztuki i kultury wizualnej, pokazujące zasadnicze tradycje sztuki współczesnej, z wyrazistą sekwencją malarstwa kolorystycznego reprezentowaną dużym zestawem prac Zenona Kononowicza, Władysława Filipiaka i Edwarda Nadulskiego, tradycją sztuki nowoczesnej reprezentowaną spuścizną grupy „Zamek” oraz zróżnicowanymi ogólnopolskimi zjawiskami artystycznymi, określanymi pojęciem „metafory”. Te trzy obszary pozwalają na uchwycenie chronologii i dynamiki współczesnych praktyk artystycznych, ewolucji twórczości poszczególnych artystów (jak modernizowanie koloryzmu w twórczości Filipiaka i Kononowicza poprzez sięgnięcie do formuły abstrakcji) czy też przemian koncepcji obrazu (np. w twórczości Włodzimierza Borowskiego, Tytusa Dzieduszyckiego-Sasa czy Jana Ziemskiego), ale także uchwycenie współwystępowania zjawisk eksperymentalnych i zakorzenionych w tradycyjnej formule figuracji.
Od lat 70. XX wieku kolekcja zaczęła wzbogacać się o dzieła klasyków polskiej sztuki nowoczesnej: Tadeusza Brzozowskiego, Mariana Bogusza, Stefana Gierowskiego, Marii Jaremy, Tadeusza Kantora, Jana Lebensteina, Jacka Sempolińskiego, Kajetana Sosnowskiego, Henryka Stażewskiego, Andrzeja Wróblewskiego, Jerzego Tchórzewskiego, w sposób charakterystyczny ukazując pluralizm odmian abstrakcji i figuracji, wynikających z doświadczeń artystycznej odwilży. Także program „Metafor”, realizowany w trakcie plenerów i wystaw organizowanych przez Muzeum, pozwolił rozszerzyć katalog zbiorów. Dało to okazję, przynajmniej częściowego, odzwierciedlenia aktualnych problemów i tematów artystycznych z kręgu nowej figuracji (twórczość Macieja Bieniasza, Zbyluta Grzywacza), asamblaży (Władysława Hasiora) czy wreszcie praktyk konceptualnych („Zbiory” Mariana Warzechy, fotomontaże Natalii LL i Andrzeja Lachowicza).
Ten zamysł aktualizowania zbiorów podkreśla kontynuowana od wielu lat praktyka wystaw artystów związanych z lubelskim Wydziałem Artystycznym Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, którzy zajmują poważne miejsce na mapie artystycznej. Program, w którym lokalność przyjmuje uniwersalne odniesienia, nieustannie wzbogaca zasoby muzealne o prace takich artystów, jak m.in.: Jan Gryka, Ryszard Lis, Tomasz Zawadzki czy Jakub Ciężki.
Przedwojenny księgozbiór Biblioteki Muzeum Lubelskiego został utracony w czasie II wojny światowej. Gromadzenie zbiorów rozpoczęto ponownie w 1949 roku, a w roku 1956 Biblioteka stała się samodzielnym działem.
Są tu gromadzone książki, czasopisma, zbiory specjalne (katalogi, przewodniki po zbiorach i wystawach muzealnych), fotografie, wydawnictwa kartograficzne i publikacje własne. Ich zakres chronologiczny jest szeroki – od starodruków, po druki XIX-wieczne i współczesne. Jako placówka specjalistyczna posiada w zbiorach literaturę ogólną o muzealnictwie oraz specjalną, związaną z charakterem kolekcji muzealnej.
Dzięki funduszom Unii Europejskiej i Samorządu Województwa Lubelskiego w latach 2010–2012 Biblioteka została zmodernizowana.
Osobom niebędącym pracownikami Muzeum zbiory są udostępniane wyłącznie na miejscu.
Zbiory Muzeum Bolesława Prusa w Nałęczowie
Zbiory Muzeum Dworek Wincentego Pola
Zbiory Muzeum Stefana Żeromskiego w Nałęczowie
Autentyczne wyposażenie dawnej pracowni pisarza – meble: kanapa, krzesła i fotele, za parawanem łóżko. Biurko służyło Żeromskiemu jeszcze w Warszawie w okresie pisania “Popiołów”, w biblioteczce pozostały jego książki. W serwantce eksponowane są podręczniki, zeszyty i przybory szkolne, pamiątki z podróży i wiele rysunków Adama Żeromskiego.
W Muzeum eksponowane są podręczniki, zeszyty i przybory szkolne, pamiątki z podróży i wiele rysunków Adama Żeromskiego, obok jego narty i czekany. Na uwagę zasługuje kolekcja portretów pisarza autorstwa Stanisława Ignacego Witkiewicza, Eligiusza Niewiadomskiego, Tadeusza Pruszkowskiego, Michała Bojczuka z Ukrainy, Tymona Niesiołowskiego, Franciszka Siedleckiego oraz portrety Adama Żeromskiego autorstwa Leona Wyczółkowskiego, Kazimierza Młodzianowskiego i Michała Bojczuka. Płaskorzeźby portretowe Stefana Żeromskiego są dziełem Czesława Makowskiego, Stanisława Ostrowskiego. Muzeum posiada również rysunki i szkice Stanisława Witkiewicza, Witkacego, projekty i rysunki Jana Witkiewicza, Henryka Siemiradzkiego, Stanisława Noakowskiego, Jana Stanisławskiego, kompozycje pejzażowe Oktawii Żeromskiej, a nawet dwa obrazy autorstwa Stefana Żeromskiego “Widok z okna Chaty” oraz ilustracja do opowiadania “Rozdzióbią nas kruki, wrony”. W zbiorach znajdują się również dokumenty dotyczące działalności Towarzystwa Oświatowego “Światło”, budowy ochronki, kolekcja listów Stefana, Oktawii i Adama Żeromskich. Ekspozycję uzupełniają bibeloty, fotografie rodzinne z różnych okresów życia pisarza i jego rodziny.
Zbiory Oddziału Literackiego im. Józefa Czechowicza
Dotychczas udało się zgromadzić większość rozproszonej spuścizny rękopiśmiennej Józefa Czechowicza. Są to autografy utworów, liczne listy do przyjaciół i rodziny, zdjęcia oraz dokumenty dotyczące biografii poety, m.in. fragmenty dziennika, świadectwa szkolne, dyplom ukończenia Instytutu Pedagogiki Specjalnej w Warszawie, materiały mówiące o działalności Związku Literatów Lubelskich.
Ponadto Muzeum posiada w swoich zbiorach bogate materiały rękopiśmienne innych autorów związanych z Lubelszczyzną: Franciszki Arnsztajnowej, Konrada Bielskiego, Wacława Gralewskiego, Kazimierza Andrzeja Jaworskiego, Antoniego Madeja, Bronisława Ludwika Michalskiego, Jerzego Pleśniarowicza, Wacława Mrozowskiego, Józefa Nikodema Kłosowskiego, Józefa Łobodowskiego, Marii Bechczyc-Rudnickiej, Stanisława Bojarczuka, Jana Pocka, Anny Kamieńskiej. W zbiorach muzealnych znajdują się poza tym listy oraz rękopisy utworów poetyckich tak wybitnych twórców polskich jak: Czesław Miłosz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert, Jerzy Zagórski, Julian Tuwim, Konstanty Ildefons Gałczyński i in.
Uwagę zwraca również obszerna dokumentacja fotograficzna lubelskiego życia literackiego, bogaty księgozbiór liczący około dziesięciu tysięcy woluminów, zbiór czasopism archiwalnych, nagrań, pamiątek oraz druków okolicznościowych.
Zbiór numizmatyczny Muzeum Narodowego w Lublinie jest jednym z ważniejszych w kraju.
Przechowywana w Muzeum Narodowym w Lublinie bogata kolekcja polskiego pieniądza papierowego pozwala na zilustrowanie wszystkich etapów rozwoju tej formy pieniądza na ziemiach polskich, z wyjątkiem emisji Banku Polskiego w latach 1824–1866. (Autorem fotografii jest Piotr Maciuk)
W Muzeum Narodowym w Lublinie jest przechowywanych ponad 60 znalezisk gromadnych monet, popularnie zwanych skarbami. Przedstawiamy ich reprezentatywny wybór.
Ogółem około 3,5 tysiąca eksponatów pochodzenia polskiego i obcego, reprezentujących uzbrojenie zaczepne i ochronne, umundurowanie, oporządzenie, odznaki i odznaczenia wojskowe, ekwipunek jeździecki, elementy historycznych rzędów końskich oraz dokumenty wojskowe. Zbiory w dziale Militariów oraz w Regionalnym Muzeum w Kraśniku (Muzeum 24. Pułku Ułanów).
Sekcja Archeologii (do 2015 roku Dział Archeologii) gromadzi zabytki kultury materialnej dokumentujące najdawniejsze dzieje i życie wspólnot ludzkich na obszarze między Wisłą a Bugiem od paleolitu do wczesnego średniowiecza. Prowadzi własne badania terenowe, organizowane przy współudziale Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie.
Zbiory archeologiczne znajdujące się pod opieką Sekcji Archeologii Muzeum Narodowego w Lublinie liczą ponad 40 tysięcy zabytków własnych oraz 78 tysięcy przekazanych w depozyt przez wojewódzkiego konserwatora zabytków w Lublinie. Pierwsze badania wykopaliskowe z ramienia Muzeum Lubelskiego przeprowadzono w roku 1951.
W zrealizowanych dotychczas pracach badawczych baza źródłowa do poznania pradziejów, okresu średniowiecza i czasów nowożytnych naszego regionu uległa ogromnemu wzbogaceniu zarówno w sensie ilościowym, jak i jakościowym. Wśród materiałów zabytkowych datowanych na czasy od środkowego paleolitu do czasów nowożytnych, obok muzealiów pozyskanych w trakcie prac wykopaliskowych prowadzonych przez archeologów z Muzeum, znajdują się pochodzące z badań podejmowanych przez konserwatorów zabytków archeologicznych, pracownie konserwacji zabytków w Lublinie, Instytut Archeologii UMCS, a w ostatnich latach przekazywane także przez prywatne firmy archeologiczne działające na terenie regionu lubelskiego. Do zbiorów Sekcji Archeologii w dalszym ciągu trafiają też zabytki odkrywane przypadkowo.
Zgromadzone muzealia reprezentują wszystkie kultury pradziejowe. Oprócz ceramiki, najliczniejszej w inwentarzu kulturowym, w zbiorach znajdują się narzędzia i broń z kamienia, metali oraz kości i rogów; ozdoby z muszli, kości, miedzi, brązu, żelaza, fajansu, szkła oraz złota, a także numizmaty. W pracowni archeologicznej jest również przechowywana dokumentacja z badań terenowych oraz mieści się archiwum fotograficzne.
 Figurka ceramiczna z Krężnicy Jarej |
 Miecz z Podlodowa |
 skarb bursztynu z Basonii |
 Naczynie Szklane z Werbkowic Kotorowa |
 Gliniana figurka jeźdźca z Topornicy |
 Naramiennik brązowy z tarczkami spiralnymi |
|
|
 Zespół ozdób brązowych z Wakijowa |
|
