Fotografie T. M. Dagajewa
W zbiorach Muzeum Historii Miasta Lublina na szczególne zainteresowanie zasługuje zespół siedmiu fotografii wykonanych przez T. M. Dagajewa około 1900 roku. Profesjonalizm autora jest potwierdzony przez kunszt fotografii. Mimo kwerend w zbiorach Muzeum Lubelskiego (dziś Muzeum Narodowe w Lublinie), Archiwum Państwowego w Lublinie, Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie oraz Muzeum Fotografii i Muzeum Narodowego w Warszawie nie udało nam się pozyskać żadnych informacji na temat tego fotografa. Wszystkie widoki Lublina zostały naklejone na tektury o wymiarach 15,5 x 20,5 cm oraz ozdobione stylizowaną ramką drukowaną w kolorze złotym. Każda fotografia posiada drukowaną w tym samym kolorze sygnaturę w języku rosyjskim „T. M. ДАГАЕВЪ”.
Komora celna, fot. T. M. Dagajew, ok. 1900 roku
Na początku XIX wieku u zbiegu ulic Krakowskie Przedmieście i Czechowskiej (obecnie 3 Maja) wzniesiono kompleks budynków Komisji Obwodu Lubelskiego – komorę celną oraz wagarnię. Autorem projektu neogotyckich zabudowań był Jan Stomph. Zachowany fragment, widoczny od obecnej ulicy Żołnierzy Niepodległej, jest ważnym przykładem gmachu wzniesionego na cele administracyjne w początkach Królestwa Polskiego. W latach 1912–1914 w miejscu komory celnej wybudowano zaprojektowany przez Włodzimierza Sołowiowa gmach Banku Państwa Rosji, zwanego Bankiem Państwa. Budynek współcześnie jest siedzibą Santander Bank SA.
Wejście do Ogrodu Saskiego i pamiątkowy obelisk z datą założenia Ogrodu w 1837 roku
Ogród miejski został założony w 1837 roku na gruntach podominikańskich, według projektu Feliksa Łodzia Bieczyńskiego. Była to druga próba stworzenia takiego ogrodu w Lublinie. Wcześniej, z inicjatywy Ignacego Lubowieckiego, prezesa Komisji Województwa Lubelskiego, powstał ogród w dzielnicy północnej, pomiędzy ulicą Lubartowską i nieistniejącą dzisiaj ulicą Szeroką. Nasadzenia zostały zniszczone w wyniku powodzi i dewastacji. Datę założenia parku upamiętniono obeliskiem z inskrypcją. Pagórkowaty teren częściowo wyrównano, obsadzono drzewami, krzewami, założono trawniki i klomby, m.in. z różami. Ogród, nazywany od około 1860 roku, na modę warszawską, Saskim, był przykładem założenia w typie angielskim. Wśród urządzeń i elementów parkowych wyróżniały się altana i fontanna. Atrakcją był zegar słoneczny, do którego kompas wykonano z pozłacanego żeliwa. W ogrodzie ustawiono też barometr z termometrem oraz wagę osobową. W 1900 roku powstała sadzawka. Ogrodzenie Ogrodu Saskiego początkowo stanowiła fosa obsadzona drzewami. W 1889 roku zastąpiono ją murem. W tym samym czasie powstała neogotycka brama. Obok niej znajduje się domek odźwiernego.
Ulica Podwale i bazylika oo. Dominikanów
W średniowieczu w Lublinie, jak w każdym mieście otoczonym murami, u podnóża wzgórza staromiejskiego, ukształtowała się ulica o nazwie Podwale. Z jednej strony biegła wzdłuż obwałowań miejskich, a z drugiej skrajem Wielkiego Stawu Królewskiego. Już w XVI wieku zaczęły powstawać wzdłuż jej górnego biegu dworki szlacheckie, od XIX wieku zabudowania przemysłowe, m.in. kaszarnia i browar. Nad ulicą góruje kościół Dominikanów ufundowany przez Kazimierza Wielkiego. Został postawiony w miejscu drewnianej kaplicy wystawionej przez przybyłych do Lublina w połowie XIII wieku dominikanów. Król Zygmunt August, ze względu na okazałość świątyni, wybrał ją na miejsce dziękczynnego Te Deum po podpisaniu aktu unii lubelskiej w 1569 roku. W 1575 roku w wyniku pożaru świątynia w znacznej mierze uległa zniszczeniu. Do odbudowy przystąpiono dopiero na przełomie XVI i XVII wieku. Pozostawiono część zabudowy gotyckiej. Obok nowych sklepień i szczytu w stylu renesansu lubelskiego wybudowano kilkanaście kaplic wzbogacających bryłę. W świątyni obok historycznych pamiątek była przechowywana najważniejsza relikwia chrześcijańska – fragmentu Drzewa Krzyża Świętego. W połowie XVII wieku specjalnie dla niej wybudowano kaplicę zaprojektowaną przez lubelskiego muratora Jana Cangerle. Zdobią ją m.in. freski wykonane przez Tomasza Muszyńskiego i Albina Kuczowicza oraz obrazy pędzla Tomasza Donatelli. Po kasacie zakonu dominikanów w 1864 roku kościół przekazano duchowieństwu świeckiemu. W 1938 roku zakonnicy odzyskali część budynków. W 1967 roku papież Paweł VI podniósł kościół do godności bazyliki mniejszej. Akt ten zbiegł się z jubileuszem 750-lecia przybycia dominikanów do Polski.
Kościół Przemienienia Pańskiego
Świątynia ta jest jedną z nielicznych w mieście zachowanych bez zmian. Za fundatorkę kościoła i klasztoru dla księży misjonarzy jest uznawana Anna ze Stanisławskich Zbąska, pierwsza polska poetka. Fundację zrealizował Jan Tarło, wojewoda lubelski. Poźnobarokowy kościół pw. Przemienienia Pańskiego, założony na planie krzyża greckiego, został wybudowany według projektu ks. Mikołaja Augustynowicza. Wnętrze jest bogato wyposażone. Na uwagę zasługują obrazy pędzla Szymona Czechowicza z lat 30. XVIII stulecia. Od 1714 roku księża misjonarze prowadzili w zabudowaniach seminarium duchowne. W wyniku kasaty klasztoru w Lublinie w 1864 roku kościół przejęło duchowieństwo diecezjalne. Świątynia do dzisiaj pozostaje kościołem diecezjalnego Wyższego Seminarium Duchownego.
Kościół pw. św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Marii Panny
Lubelski klasztor został ufundowany przez Katarzynę z Kretków Ligęzinę w latach 20. XVII wieku dla karmelitanek. Powstał po częściowej przebudowie dawnego dworu wojewody lubelskiego Rafała Leszczyńskiego. Kościół, noszący cechy renesansu lubelskiego, konsekrowano w 1644 roku. W 1807 roku karmelitanki zostały przeniesione do klasztoru Karmelitanek Bosych Niepokalanego Poczęcia NMP, przy obecnej ulicy S. Staszica. Ich miejsce zajęli karmelici bosi. Zakonnicy utracili kościół i klasztor przy Krakowskim Przedmieściu, obecnie placu Łokietka 1, w pożarze w 1803 roku. Po kasacie zakonu Karmelitów Bosych część zabudowań zajęli Rosjanie. W latach 1898–1907 budynki zaadaptowano na więzienie. Fotografia została wykonana po remoncie przeprowadzonym w latach 1899–1903, kiedy nad dzwonnicą dobudowano neorenesansową attykę, a szczyt kruchty ozdobiono polichromią pędzla Władysława Barwickiego. W 1918 roku karmelici bosi odzyskali część zabudowań. W pozostałych budynkach, będących pod zarządem wojskowym, mieściły się m.in. ambulatorium i komenda policji.
Kościół Nawrócenia św. Pawła
Kościół dla sprowadzonych do Lublina w 1459 roku bernardynów powstał poza murami miasta. W końcu XV wieku był budowlą murowaną. Na początku wieku XVI wystawiono murowany klasztor. Wszystkie zabudowania spłonęły podczas pożaru w 1557 roku. Odbudowę zakończono bardzo szybko. W 1569 roku w kościele odprawiono, z udziałem króla Zygmunta Augusta, dziękczynne nabożeństwo za dzieło unii polsko-litewskiej. W 1602 roku budowla została zniszczona w wyniku kolejnego pożaru. Również tym razem kościół szybko odbudowano. Świątynia uzyskała nową renesansową bryłę i wnętrze. Za autorów odbudowy są uważani Jakub Balin i Rudolf Negroni. W 1864 roku nastąpiła kasata zakonu bernardynów w Lublinie. W 1884 roku decyzją biskupa Kazimierza Wnorowskiego utworzono tu parafię.
Opracowała: Magdalena Piwowarska
